Кандай электромагнит тўлқинлар радиотулкинлар деб аталади?

31. Ернинг эквивалент радиуси тушунчаси
Ekvivalent radiusning qiymati, nur bilan yer yuzasi orasida doimiy egrilikning real sharoitida ham tarqalishning ekvivalent sxemasi holatida ham saqlanib qolish sharti bilan aniqlanadi. Normal troposfera refraksiyasi sharoitida a =8500 km. Yer sharining ekvivalent radiusi haqidagi tasavvur,nobirjinsli atmosferaning ta’sirini inobatga olishda yordam beradi.

32. Узок тропосфера таркалиши ҳодисасини тушунтиринг

ТУТ ни механизми, бу тропосферани диэлектрик
сингдирувчанлигининг кучсиз ножинсликларидаги радио тўлқинларини сочилиш натижасидир. Механизм хусусиятлари қуйидагилар, ТУТ ни фақат радио алоқа тизимлари учун қўлланилади. Тропосфера линиялари радиорелели принцип бўйича қурилади, лекин тўғридан-тўғри кўринишли РРЛ дан фарқли тропосфера радиорелели линияларида (ТРРЛ) қабул қилиш пунктлари доим чуқур соя зонасида жойлаштирилади. Қўшни РРС лар орасидаги интерваллар узунлиги ҳар хил холатларда 150...1000 км ни ташкил қилади. Ҳозирги пайтга келиб бутун дунёдаги ТРРЛ тармоғининг узунлиги таҳминан 100 000 км ни ташкил қилади. Оддий тўғридан-тўғри кўринишли интервалли РРЛ га нисбатан ТРРЛ ни асосан бориш қийин бўлган чўл, шимол ва тоғли ҳудудларда қўлланилади, у ерда уларни қурилиши ва эксплуатация қилиниши қулайдир.
33. Тропосфера синиш коэффициенти хамда синиш коэффициенти индексининг градиенти хакида маълумот беринг
Синиш индекси N ҳавонинг ҳароратига, намликка ва баландликка боғлиқ бўлиб, босим ва намликка ортиши билан ортади, ҳарорат ортиши билан эса камаяди. N нинг баландликка боғлиқлиги тропосфера синиш индексининг градиенти dN/dh орқали ифодаланади. Нормал тропосфера учун:
dN/dh=-4.3*10^-2, 1/м
Синиш коэффициентининг баландликка боғлиқлиги тропосферда тарқалаётган радиотўлқин троекториясининг оғишига (рефракцияга) олиб келади. У нурнинг эгрилик радиуси деб аталувчи параметр ёрдамида аниқланади:
34. Ионосфера ва унинг хусусиятлари .
Ионосферада зарядланган заррачаларнинг тақсимоти. Ионосферада, яъни, 50…60 км дан баландда нейтрал заррачалардан ташқари эркин заррачалар: электронлар, мусбат ва манфий ионлар бор. Ионосфера электрик хоссасига кўра нейтралдир, чунки мусбат ва манфий зарядланган заррачалар миқдори тенг. Ионосферада радиотўлқинларнинг тарқалишига кичик масса ва инерцияга эга бўлган эркин электронлар кўпроқ таъсир кўрсатади. Атмосферада эркин зарядлар ионизация жараёни натижасида пайдо бўлади. Атмосферадаги газлар ионизациясининг асосий манбаи - фотон кўринишидаги қуёш радиациясидир. Ионизация юзага келиши учун талаб қилинадиган энергия миқдорини хисоблаб кўрилса, фотоионизация жараёни фақатгина қуёшнинг ултрафиолет ва ундан қисқа нурланишлари (λ<0,134 m). Ионосферада радиотўлқинларнинг синиши ва аксланиши. Ионизацияланган қатламдан аксланиш шартлари. Шу пайтгача ионизацияланган биржинсли газда радиотўлқинлар тарқалишининг турли усуллари кўриб чиқилди. Реал ионосфера аслида ионизациялашган биржинсли бўлмаган газдан ташкил топган. Ионосферанинг биржинсли бўлмаганлиги радиотўлқинларнинг унда тўғри чизиқли эмас, балки эгри чизиқли траектория бўйича тарқалида кўриш мумкин. Ионосферадаги сусайиш. Радиотўлқинларнинг ионосферада тарқалишида унинг 2 сабабга кўра сусайиши кузатилади: ютилиш (иссиқлик йўқотилиши) ва Фарадей эффекти хисобига қутбланишли йўқотишлар.
Har bir ionosfera qatlami o’zining kritik chastotasiga ega.
Критик частота деб, нурни вертикал холатда ионосферага йўналтирилганда ушбу қатламдан аксланадиган энг максимал радиотўлқин частотасига айтилади. Рефракция фақатгина - радиотўлқиннинг частотаси fкр дан кичик бўлган холдагина мавжуд бўлади. Агар бу шарт бажарилмаса, тўлқинлар ионосферадан аксланмайди ва ундан ўтиб кетади.
Maksimal qo’llaniluvchi chastota deb radioto’lqinlarning ionosfera qatlamida og’ib tushishi natijasida undan qaytishi mumkin bo’lgan maksimal chastotaga aytiladi.
Ichki ionosfera ham bir necha qatlamlarga bo’linadi. Bular D,E,F,F1,F2 qatlamlar nomi bilan ataladi.
35. Ионосфера катламлари ва уларнинг мавжуд бўлиш вактлари
Максимумлар кузатиладиган баландликлар ички ионосферани бир нечта қатламга ажратади. Булар мунтазам қатламлар бўлиб, D, E, F₁ ва F₂ қатламлар номи билан аталади. Ионосферанинг ушбу қатламларнинг ҳолати кундалик ва мавсумий ўзгаришларга боғлиқ. Бу ўзгаришлар қуёш радиациясининг мавсумий ва кундалик ўзгариши натижасида юзага келади. D қатлам– кундузги қатлам хисобланади. Кун ботгандан кейин D қатлам рекомбинация жараёни натижасида йўқолади. Е қатлам куну-тун мавжуд, бироқ, унинг кундузги вақтдаги электрон концентрацияси N_e тундагига нисбатан юқори бўлади. F₁ қатлами ўрта кенгликда, фақат ёзги мавсумда кундузи кузатилади, бошқа пайтда F₁ қатлами F₂ қатлами билан уйғунлашиб (аралашиб) ягона F қатламини ташкил қилади. F₂ қатлам хар доим мавжуд, аммо унинг параметрлари сезиларли даражада ўзгариб туради.
Ионосфера асосий қатламларининг характеристикалари

36. Киска тулкинларнинг таркалиш хусусиятлари.

Қисқа тўлқинларни тарқалишининг асосий механизми. Қисқа
тўлқинлар диапазонига (декаметрли тўлқинлар) тўлқин узунлиги 10 м дан 100 м гача бўлган радио тўлқинлар киради. Ер тўлқини сифатида
тарқаладиган қисқароқ бўлган тўлқинлардан фарқли равишда, декаметрли тўлқинлар асосан ионосферадан аксланиш йўли билан тарқалади. Қисқа тўлқинлар диапазонида ер тўлқинининг таъсир қилиш радиуси солиштирилса унча катта бўлмайди ва одатдаги қувватли узатгичларда қўлланилганда тарқалиш радиуси бир неча ўн километрдан ошмайди. Бу Ерни ярим ўтказгичли сиртидаги йўқотишлар ва Ер бўйлаб дифракция жараёнидаги катта йўқотишлар билан боғлиқ.

Лекин қисқа тўлқинлар ионосфера ва Ердан кўп маротаба кетма-кет аксланиш йўли билан бир неча минг километрларга тарқалиши мумкин ва бунинг учун катта қувватли узатгичлар талаб қилинмайди. Қисқа тўлқинлар диапазонини бу ажойиб хусусиятини узоқ алоқа тизимларини қуриш учун қўлланилади. Декаметрли тўлқин радио алоқасидан ташқари радио эшиттириш, узоқ (горизонтдан ҳам узоқдаги) радиолокация, ионосферани текшириш ва бошқалар учун кенг қўлланилади. Лекин тарқалишнинг бир қатор нохуш хусусиятлари, бу диапазонни қўлланилиш самаралигини пасайтиради. Бундай хусусиятларга қуйидагиларни келтириш мумкин: - чуқур флуктуациялар билан кузатиладиган кўп нурлилик; - бузилмаган узатиш полосасини ва телеграфлаш тезлигини чегараланганлиги; - ионосферанинг ғалаёнланиш таъсирига берилиши ва бошқалар.

37. КТ диапазонида радиртулкинлар жадвали ва уларнинг тузилиши

Тўлқин жадвали. Ишчи диапазонни чегара частоталари (ҚМЧ(қўлланилиши мумкин бўлган максимал частота ) ва ҚЭПЧ(қўлланиши мумкин бўлган энг кичик частота)) сонли баҳоланиши одатда лойҳа материалларига асосан амалга оширилади. Ишчи диапазонни юқори чегараси ҚМЧ ни соат ўрта қийматлари ёрдамиад аниқланади. Лекин, берилган сутка соатининг ойлик мадиана ҚМЧ да ишлаганда, критик частоталар флуктуацияси сабабли бу соатда тўлқинни ионосферадан аксланишини берилган ойни таҳинан 50% кунида олиш мумкин. Бир ойни 90% вақт мобайнида аксланиш шарти бўйича алоқани таъминлайдиган частотани оптимал ишчи частота (ОИЧ) дейилади ва тўлқин жадвали тузилаётганда ишчи частота диапазонини юқори чегараси ҳисобланади. Кузатишни статистик қайта ишлашлари ионосфера тинч ҳолатида ОИЧ F2 қатламни ойлик ўрта ҚМЧ сидан 10...20% га паст бўлишини кўрсатди. Лекин F2 қатламни флуктуациялари ҳар доим бир хил бўлмайди: улар кундан тунга ўтишида ўзгаради ва кузатиш нуқтасини географик жойлашувига боғлиқ. Шу сабабли ОИЧ ни аниқ ҳисоби ҚМЧ ни флуктуация ҳақидаги маълумотлар ва радио тўлқинларни тарқалишини ойлик башоратида келтириладиган махсус номограммалар бўйича олиб борадилар. Бундай аниқликлар флуктуациялар жуда катта ва ОИЧ ҚМЧ дан 40% га кичик бўлиши мумкин бўлган қутб жойларидан ўтувчи радиолиниялар учун жуда муҳим.


38. Критик частота, максимал кулланилувчи частота, оптимал ишчи частота тушунчаларига таъриф беринг