Kanali mahsuloti

  

5-BILET  

1. Yerning Quyosh va o‘z o‘qi atrofidagi harakati, ularning geografik oqibatlari.     Yer 

Quyosh  atrofi  da  soat  miliga  teskari  yo‘nalishda  o‘rtacha  29,8  km/  sekund  tezlik 

bilan 934 mln km bo‘lgan orbitani 365 sutka 6 soatda to‘la bir marta aylanib chiqadi. 

---

@ImtihonJavoblari2021Uz 

kanali mahsuloti 

 

 

8 

 

 

 

Yer orbitasi (Quyosh atrofi da ayla nish yo‘li) ellips shaklda. Shuning uchun Quyosh 

bilan Yer orasidagi maso- fa doim o‘zgarib turadi. Yer orbitasining Quyoshga eng 

yaqin nuqtasi – perigeliy deyiladi. Bu nuqtada Yer va Quyosh orasidagi masofa 147 

mln km ga teng. Yer orbitasining Quyoshdan eng uzoq nuqtasi esa afe- liy deyilib, 

Yer bilan Quyosh o‘rtasidagi masofa 152 mln km bo‘ladi. Shuning uchun Yer orbita 

bo‘ylab  turli  tezlikda  harakat  qiladi,  ya’ni  perigeliyda  eng  tez  (30,3  km/sekund), 

afeliyda eng sekin (29,3 km/ sekund) aylanadi. Buning oqibatida Quyosh Shimoliy 

yarimsharga 186 kun, Janubiy yarimsharga esa 179 kun nur sochadi. Lekin bu Yerga 

ke- ladigan issiqlikning miqdoriga ta’sir qilmaydi. Yer orbitasining aylanaga yaqin 

ellipsligi  tufayli  Yerga  keladigan  issiqlikning  miqdori  o‘zgarmay-  di,  ya’ni 

doimiydir.  Shu  sababli  Yer  yuzida  doimiy  issiq  sharoit  yuzaga  kelgan.  Yerning 

Quyosh atrofi da aylanishining geografi k oqibatlari: yil       fasllari hosil bo‘ladi, kun 

va tun davomiyligi o‘zgaradi, Quyosh turishi nuqtalari (22 iyun, 22 dekabr) hamda 

bahorgi  va  kuzgi  tengkunliklar  (21  mart,  23  sentyabr)  bo‘ladi,  Quyosh  Shimoliy 

yarimsharga 1 hafta ko‘proq nur sochadi, yorug‘lik mintaqalari hosil bo‘ladi, doimiy 

issiq- lik sharoit qaror topadi, musson shamollari paydo bo‘ladi, umuman, geografi 

k qobiqda yillik ritmiklik qonuniyati yuzaga keladi.  

  

2. «Migratsiya  saldosi»  va  «Madaniy  landshaft»  atamalarining  mazmun-mohiyatini 

tushuntiring.  

Madaniy  landshaft  –  jamiyat  manfaatlarini  ko‘zlab,  xususiyatlari  inson 

tomonidan ilmiy asosda va oqilona o‘zgartirilgan geotizim.

 

Hozirgi vaqtda eng 

katta  migratsiya  to‘lqini  rivojlanayotgan  mam-  lakatlardan  rivojlangan 

mamlakatlarga tomon yo‘nalgan (8-rasm). Bunda eng ko‘p xorijiy migrantlarni 

AQSH  qabul  qiladi.  Oxirgi  yillarda  bu  davlatdagi  immigrantlar  soni  45  mln 

kishidan oshgani qayd etilgan. G‘arbiy Yevropa davlatlari orasida esa eng ko‘p 

immigrantlar  Germaniya,  Buyuk  Britaniya  va  Fransiyaga  kelgan.  Bu 

davlatlarning har birida 7–10 mln immigrant yashamoqda. G‘arbiy Yevropaga 

immigrantlar  ning  asosiy  qismi  Janubi-g‘arbiy  va  Janubiy  Osiyo,  Shimoliy 

Afrika hamda Sharqiy Yevropa davlatlaridan bormoqdalar. Boshqa rivojlangan 

davlatlardan Avstraliya, Kanada, Yangi Zelandiya, Isroil va JAR ko‘plab xorijiy 

migrantlarni  qabul  qilmoqda.  Shunday  ekan,  barcha  rivojlangan  davlatlarda 

migratsiya saldosi (balansi) musbat hisoblanadi.  

  

3. O‘zbekiston  siyosiy-ma’muriy  xaritasidan  Qozog‘istonga  chegaradosh  bo‘lgan 

respublikamizning  hududlarini  ko‘rsating.  Ulardan  qaysi  birining  markazida 

qolganlariga  nisbatan  Quyosh  eng  so‘ngra  botadi?  Bu  shaharning  geografik 

koordinatalarini aniqlang.  

---