Калит сўзлар: радиоактивлик, нурланиш, тупроқ шўрланиши, радионуклид, цезий-137, стронций-90, зарарлаш даражаси, радиометр, α-гексахлорциклогексан, агротехник ишловлар Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati

Termiz davlat universiteti magistratura bo‘limi 5A140501-kimyo (fizik kimyo) mutaxassisligi II kurs magistranti Xaydarova Zubaydaxon Esonbayevnaning “Pestitsidlarning tuproqdagi radionuklidlar miqdoriga ta’sirini mass-spektrometr usulida o’rganish” mavzusidagi dissertatsiya ishiga


ANNOTATSIYA
Калит сўзлар: радиоактивлик, нурланиш, тупроқ шўрланиши, радионуклид, цезий-137, стронций-90, зарарлаш даражаси, радиометр, α-гексахлорциклогексан, агротехник ишловлар
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. XX asrning 60-80 yillarida O‘zbekiston Respublikasi agrar sohasida qishloq xo‘jaligi zararkunandalari va kasalliklarga qarshi kurashish maqsadida minglab tonna pestitsidlar qo‘llanilgan. Buning uchun Respublika bo‘ylab 500 dan ortiq qishloq xo‘jaligi aerodromlari tashkil etilgan. Bu yillarda DDT, GXSG va boshqa turdagi pestitsidlarning ishlatilishi hisobiga, aholi o‘rtasida saraton, yurak-qon tomir va ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari 4-7 barobarga ortib ketgan. Natijada 90-yillarga kelib, zaharli (xlororganik) pestitsidlarni qishloq xo‘jaligida qo‘llash davlat tomonidan ta’qiqlandi. Lekin sobiq qishloq xo‘jaligi aerodromlarida yuzlab tonna pestitsidlar tuproq bilan aralashib ketdi va bugungi kungacha tuproqni zararlab kelmoqda. Birgina Surxondaryo viloyatida 52 ta sobiq qishloq xo‘jaligi aerodromlari mavjud bo‘lib, bugungi kunda ular maydonining aksariyati qishloq xo‘jaligi yerlari sifatida fermer xo‘jaliklari va aholi tomonidan foydalanilib kelinmoqda. Ushbu hududlarda yashovchi aholining 45 % 1990-2018 yillarda ovqat hazm qilish tizimi saratoni bilan shifoxonalarga murojaat qilgan hamda ularning deyarli teng yarmi 60 yoshga bormasdan hayotdan ko‘z yumgan. Surxondaryo viloyati onkologik kasalliklar dispanseri ma’lumotlariga ko‘ra, viloyat aholisining saraton kasalligiga chalinishi 1990 yildagiga qaraganda 2018 yilda 12 barobarga ortgan. 2018 yilda dispanserga murojaat qilgan 176 nafar bemorning 128 nafari (72,7%) sobiq qishloq xo‘jaligi aerodromlari o‘rnida yoki unga yaqin joyda yashashgan. Shuning uchun tuproq tarkibidagi radionuklidlar va pestidsidlarni qoldiq miqdorini aniqlash dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.