Kafedrasi mudiri B. E. Elmurodova

Tarmoq darajasidagi shlyuzni ba'zida tarmoq adreslarini namoyish qilish tizimi yoki OSI modelining seansli darajasi shlyuzi deb ataladi. Bunday shlyuz mualliflashtirilgan klient va tashqi xost- komp'yuter o'rtasidagi to'g'ridan - to'g'ri o'zaro ta'sirni inkor etadi.
Tarmoq darajadagi shlyuz ishongan klientni aniq bir xizmatlarga so'rovini qabul qiladi va so'roqlangan seansni mumkin ekanligini tekshirgandan keyin tashqi xost-komp'yuter bilan ulanishni o'rnatadi.
Paketlarni nusxalash va qayta yo'naltirish uchun tarmoq xizmatchilari deb ataladigan maxsus ilovalar qo'llaniladi, chunki ular ikki tarmoq o'rtasida virtual zanjir yoki kanalni o'rnatadilar. Keyin esa TCP/IP ilovalari bilan xosil qilinayotgan paketlarga bu kanal bo'yicha o'tishga ruxsat beradi. Aslida esa tarmoq darajasidagi ko'pchilik shlyuzlar mustaqil maxsulotlar hisoblanmaydi, balki amaliy darajadagi shlyuzlar bilan birgalikda etkazib beriladi.
Amaliy darajadagi shlyuz. Fil'trlovchi marshrutizatorlarga xos bo'lgan bir qator kamchiliklarni bartaraf etish uchun tarmoqlararo ekranlar TELNET va FTP turidagi qo' shimcha dastur vositalarini ishlatishi kerak. Bunday dastur vositalari vakolatli server (server- xizmatchilar), ular bajariladigan xost- komp'yuterlar esa amaliy darajadagi shlyuz deb ataladi. Amaliy darajadagi shlyuzlar amaliy trafik bevosita ichki xost - komp'yuterlarga o'tkazib yuboriladigan oddiy rejimga nisbatan bir qator jiddiy afzalliklarga ega:

• 
  internet global tarmog'idan himoya qilinayotgan tarmoq tuzilmasining ko'rinmasligi;
  
• 
  ishonchli qayd qilinishi;
  
• 
  narx va samaradorlik o'rtasidagi optimal nisbati;
  
• 
  fil'trlashning oddiy qoidalari;
  
• 
  ko'p sonli tekshiruvlarni tashkil etish imkoniyati.
  

Amaliy darajadagi shlyuzlarning kamchiliklariga quyidagilar tegishlidir:

• 
  fil'trlovchi marshrutizatorlarga nisbatan birmuncha past unumdorligi;
  
• 
  fil'trlovchi marshrutizatorlarga nisbatan birmuncha yuqori narxdaligi.
  

XULOSA
BMI ning birinchi bo'limida quyidagi masalalar keltirilgan:

• 
  tarmoqning tashkil etilishi va ularga qo'yiladigan talablar, asosan tarmoqning tashkil etilishi, tarmoq elementlari, ularning vazifalari va xususiyatlari, tarmoq tuzilmalari komponentlari, tarmoqning funktsional modeli, kommutatsiya usullari;
  
• 
  axborot xavfsizligini buzilishiga olib keluvchi taxdidlarning turlari va ularning tasniflari, ximoyaning buzilishlari, passiv xujumlar, ma'lumotlar oqimini taxlili, axborotlar mazmunini fosh etish, ximoya mexanizmlari;
  
• 
  axborot xavfsizligini ta'minlash choralari tasniflari, komp'yuter tizimlari va tarmoqlarining axborot xavfsizligini ta'minlash va apparat dasturli vositalar ko'rib o'tilgan.
  

Ikkinchi bo'limda quyidagi masalalar ko'rib o'tilgan:

• 
  o'zaro ochiq tizimlarning etalon modelini xavfsizlik arxitekturasi, axborot xavfsizligining xizmatlari va mexanizmlari;
  
• 
  axborot xavfsizligining dasturiy texnikaviy vositalarining tuzilishi;
  
• 
  tarmoqlar oraligi ekranlari va o'rnatish chizmasi, tarmoqlararo ekranlarning asosiy tashkil etuvchilari keltirilgan.
  

3. 
   XAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI
   

1. 
   Shaxsiy komp'yuterlarda ishlovchi xodimlar xavfsizligini ta'minlash turlari.
   

Komp'yuter bilan ishlaganda maxalliy tarmoqdagi kuchlanish 110-220V diapazonida bo'lishi kerak. Tizim blokidagi nominal kuchlanish qiymati o'rnatilganligini tekshirish zarur.
ShK (shaxsiy komp'yuter) - xavfsiz tarmoq kabeli bilan jihozlangan va faqat erga ulangan tarmoq razetkasiga ulanadi. ShK razetkasi va tarmoq razetkasi oson bog'lanuvchan bo'lishi kerak. Komp'yuterning ON/OFF (POWER) - o'chirib yoqish tugmasi uni tarmoq kuchlanishidan to'liq izolyatsiya qila olmaydi. Tarmoqdan to'liq izolyatsiya qilish uchun vilkani tarmoq razetkasidan ajratish kerak. Momaqaldiroq vaqtida ma'lumotlar uzatish kabelini uzish xam, yoqish xam ta' qiqlanadi.
ShK ichiga xech qanday begona buyumlar (Misol uchun: zanjir, kontselyar qisqich, mix va shu kabilar), qisqa tutashuv yoki tok urishiga sabab bo'ladigan suyuqliklar tushib qolmasligi kerak. Favqulotda vaziyat bo'lganda (misol uchun: korpus, boshqaruv elementi yoki tarmoq kabeli shikastlanganda, ichiga suyuqlik yoki begona jismlar tushib qolganda), darxol ShK ni o'chirish va tarmoq razetkasidan vilkani tortib olish kerak.
ShK ni o'zboshimchalik bilan ichini ochish, ichidagi buyumlarga tegish tavsiya qilinmaydi. ShK ni ta'mirlashni faqat vakolatli xodimlargina amalga oshirishi mumkin. Ruxsat etilmagan ochishlar yoki moxirsizlik bilan ta'mirlash foydalanuvchiga xavfni tug'dirishi mumkin (tok urishi, yong'in va shu kabilar). Talablarga muvofiq ShK ni ekspluatatsiyasi faqat to'liq ta'mirlangan korpus va orqa qopqog' i o'rnatilgan xoldagina ta'minlanadi.
Tizim blokini ochishdan oldin ShK ni o'chirish va vilkani tarmoq razetkasidan chiqarib olish kerak. Tizim blokini ochishda ShK ekspluatatsiyasi va texnik ma'lumotnomasida keltirilgan ko'rsatmalarni e'tiborga olish kerak.
Komp'yuter bilan ishlaganda quyidagi qoidalarga amal qilish kerak:

1. 
   Ishdan oldin:
   

• 
  ish joyini to'g' ri tashkil qilish;
  
• 
  Kuchlanish kabellarini, ulovchi o'tkazgichlarni, razetka, shtepsel' vilkalarini sozligini tekshirish;
  
• 
  Mashinani shunday o'rnatish kerakki, tebranish(vibriatsiya) va chayqalish turlari bartaraf etish imkoni bo'lsin;
  
• 
  Mashinaning xamma bloklarini sozligini va komp'yuterni butun ishga tayyorlik darajasini tekshirish;
  

2. 
   Ish mobaynida:
   

• 
  ShK da begona shaxslarni ishlashiga yo' l qo'ymaslik;
  
• 
  begona buyumlarni mashinaning ishlayotgan bloklariga tushib qolmasligini nazoratlab turish;
  

3. 
   Ishdan so'ng:
   

• 
  Ish joyini tartibga keltirish;
  

Ish mobaynida quyidagilar ta'qiqlanadi:

1. 
   Kiyimning yuqori cho'ntaklarida begona metall buyumlar, ayniqsa o'zining tarkibida magnitlangan temirga ega bo'lgan buyumlarni saqlash;
   
2. 
   Malakasi ikkinchi toifadan past bo'lgan shaxslarni xonada bir o'zi
   

ishlashi;

3. 
   Mashinaning tok oqib o'tadigan qismlariga teginish;
   
4. 
   Manbaga ulangan komp'yuterdan platalarni olish va qo'yish, shuningdek ajralishli yoki bog'lanishli ulanishlarni ajratish yoki ulash;
   
5. 
   Tarmoqqa ulangan komp'yuterning ustki qopqog'ini echish;
   
6. 
   Axborotni tasvirlovchi modul (monitor) qopqog'ini ochish, chunki elektron-nur trupkaga yuqori kuchlanish beriladi;
   
7. 
   Ventilyatsion tirqishlarni berkitish;
   
8. 
   Malakaviy mas'uliyatga ega bo'lmagan foydalanuvchilarga komp'yuterda paydo bo'lgan nosozliklarni sozlashga ruxsat berish;
   
9. 
   Boshqa nominalga ega bo'lgan saqlagichlarni ishlatish;
   
10. 
    Nosoz mashinalar bilan ishlash;
    
11. 
    Ish vaqtida uzoq tanaffuslarga mashinani yoqiq xolda tashlab ketish;
    

Kiritish/chiqarish qurilmalari (monitor, klaviatura, va sichqoncha) ergonomik ekspluatatsiya va sog'liqni asrash uchun mo'ljallangan. Shuningdek, kiritish/chiqarish qurilmalarini nosoz ishlashi, qo'lni noto'g'ri qo'yish yoki to'g'ri o'tirmaslik, uzoq vakt uzluksiz klaviatura yoki sichqoncha orqali axborot kiritish inson tanasining zo'riqishiga va charchashiga olib kelishi mumkin. Ko'zni zo'riqishiga, mushaklarda nerv tizimini susayishiga, bo'g'imlarda og'riq paydo bo'lishiga xam sababchi bo'ladi. Bu xolat quyidagi maslaxatlarga amal qilinganda sezilarli darajada kamayishi mumkin.
Ish joyida monitor shunday joylashishi kerakki, yorug'lik iloji boricha yuqoridan burchak ostida tushishi kerak. Monitor derazaga nisbatan yoni bilan turishi, ish stoli esa, yorituvchi qurilmalar orasida turishi kerak. Ko'zni zo'riqtiradigan, to'g'ri (ko'rish maydoniga tushayotgan yorug'lik manbai) va qaytgan (ekrandan qaytgan yorug'lik) yorug'likdan iloji boricha ximoyalanish kerak. Buning uchun ish joyini o'zgartirish kerak. Monitordagi tasvirning yoritilganligi, ravshanligi va kontrasti bajarilayotgan ishga va xonaning yoritilganligiga bog'lik xolda sozlanishi kerak. Monitor, xujjatlar va klaviatura shunday joylashishi kerakki, ularni yorug'lik manbasiga nisbatan joylashganligiga bog'liq bo'lgan yuzalaridagi ravshanlik 1:10 nisbatdan oshib ketmasligi kerak (1:3 nisbat tavsiya etiladi).
Klaviatura va sichqonchani shunday joylashtirish zarurki, ularning ekspluatatsiyasida sezilarli kuchlanishlar paydo bo'lmasligi kerak. Klaviaturani tananing yuqori qismiga nisbatan parallel ravishda, sichqonchani esa, aynan klaviatura satxida joylashtirish kerak. Stol cheti bilan klaviatura orasi 5-10 sm bo'lishi kerak.
Monitorni shunday joylashtirish kerakki, undagi tasvirni boshni yoki tanani burmasdan ko'rish mumkin bo'lsin. Monitorgacha bo'lgan masofa 70 sm dan oshmasligi zarur (optimal masofa 50 sm). Xujjatlashtirish qurilmalari va tez-tez ishlatib turilmaydigan texnik vositalar operatordan o'ng tomonda, maksimal erishish zonasida joylashtirish, aloqa vositalari esa chap tomonda o'ng qo'lni yozish uchun bo'sh qoldirish maqsadida joylashtirish tavsiya etiladi. Xujjatgacha bo'lgan masofa xuddi monitor uchun mo'ljallangan masofadek bo'lishi kerak.
Stol yoki stulning balandligi operatorning bo'yiga qarab moslashtiriladi. Stulning suyanchigi umurtqa pogonasini bel qismiga tegib turadigan va operator to'g'ri o'tira oladigan bo'lishi kerak.
O'tirganda oyoqlarning bukilgan burchagi 90⁰ va undan yuqorini tashkil qilishi zarur. Axborot kiritish vaqtida qo'lning tirsakdan to kaftgacha bo'lgan qismi pol bilan parallel bo'lishi, elkalar esa erkin xolda bo'lishi kerak.
Monitor tasvirning yuqori chekkasi ko'z chizig'ida bo'lishi zarur.
Bu maslaxatlarning xammasi ShK bilan ishlashda tana a'zolarini toliqtirmasdan, zo'riqtirmasdan ishlashini ta'minlaydi.