Кафедраси фуқаролик ҳуқуқи

ХVII-БОБ. УМУМИЙ МУЛК ХУҚУҚИ


1-§.Умумий мулк ҳуқуқи тушунчаси ва турлари
Фуқаролик кодексининг 216-моддасида айтилганидек, икки ёки ундан ортиқ шахснинг эгалигида бўлган мол-мулк уларга умумий мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлади. Ушбу норманинг моҳиятидан, умумий мулк ҳуқуқи деб бир неча шахсларнинг муайян объектларга нисбатан бўлган мулкий ҳуқуқларига айтилади.
Умумий мулк ҳуқуқининг объектини маълум ашё ёки ашёларнинг тўплами ташкил этиши мумкин. Масалан, икки ёки бир неча шахснинг биргаликда қурган ёки сотиб олган иморати, икки ёки бир неча жамоа хўжалиги биргаликда қурган ғишт заводи каби бошқа объектлар бўлиши мумкин. Умумий мулк ҳуқуқининг субъектлари икки ёки бир неча шахс (фуқаро ёки ташкилот)лар бўлиши мумкин.⁴⁴
Умумий мулк ҳуқуқининг субъектлари бир неча шахсдан иборат бўлганлиги туфайли шерикларнинг ҳар қайсиси бундай мулкни ўз ҳолича тасарруф қила олмайди, балки ўзига қарашли объектларни биргаликда, ўзаро келишув асосида эгаллайди, улардан фойдаланади ва тасарруф қилади.
Умумий мулк ҳуқуқи қуйидаги асослардан вужудга келади:
-биринчидан, оддий ширкат шартномасидан масалан, бир неча фуқаронинг биргалашиб уй-жой қуришидан ёки бир неча жамоа хўжалигининг биргалашиб электр станцияси қуришидан;
-иккинчидан, бир неча фуқаронинг муайян умумий мулкка эга бўлиш учун маблағ ва меҳнатларини қўшишларидан, масалан, умумий оилавий мулк;
-учинчидан, бир неча шахсларнинг қонун ёки васият бўйича мерос олишларидан.⁴⁵
Умумий мулк ҳуқуқи аксарият ҳолларда оддий ширкат (биргаликдаги фаолият) шартномаси асосида, умумий хўжалик мақсадларига эришиш учун, жамоа хўжаликлари, корхона ёки бошқа ташкилотлар қуриш ва эксплуатация қилиш, сув хўжалиги иншоотлари, мактаблар, турар-жой бинолари ва шу каби қуриш учун биргаликда ҳаракат қилишларида, бунинг учун пул ҳамда бошқа мулк ёхуд меҳнатларини бирлаштиришларида вужудга келади. Фуқаролар ҳам ўзларининг шахсий-маиший эҳтиёжларини қондириш учун пул, мулк ва меҳнатларини бирлаштириб, масалан, уй-жой қуриш учун биргаликда шартнома тузиб умумий мулк ҳуқуқини оладилар.
Умумий мулк ҳуқуқи институти, умумий мулк ҳақидаги ҳуқуқий муносабатлар Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 216-227-моддаларида батафсил баён этилган.
ФКнинг 216-моддасида кўрсатилганидек, умумий мулк икки турга: