Kafedrasi “biotexnologiya” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Bakteriofagning tarqalishi va uni ajratib olish usullari
Bakteriofag tabiatda keng tarqalgan bo‘lib, bakteriyalar bor joyda uchraydi. Bakteriofag chiqindi suvda, ariq, daryo, quduq, anhor suvlarida, ko‘l va dengizlarda juda ko‘p uchraydi. So‘nggi vaqtlarda har turli patogenli mikroblarga qarshilik ko‘rsatadigan bakteriofag topilgan. Bakteriofag odam va hayvonlar ichagida ham doimo bo‘ladi. Kasal odam va hayvonlarning qonida, balg‘amida, yiringida ham bakteriofag bo‘ladi. Kasal odam va hayvon sog‘ayganda ularning organizmida fag juda ham ko‘paygan bo‘ladi va uni bu davrda osonlik bilan topish mumkin. Bakteriofag sutda va pishloqda ham uchraydi. Kasal organizmdan topilgan patogenli mikrobning kulturasi bir necha yil muzda saqlansa, bora-bora bunday kulturada ham bakteriofag paydo bo‘ladi. Umuman qayerda mikrob bo‘lsa,o‘sha yerda fag ham topilishi mumkin. Bakteriofagni tuproq, suv, odam va hayvon chiqindilaridan (najas, siydik, yiring, balg‘am va boshqalar) ajratib olish mumkin.Buninguchun tuproq, suv, odam va hayvon chiqindilari filtrlanadi. Natijada bakteriyalar filtrdan o‘tmaydi. Fag esa o‘tadi yoki bakteriyalar o‘sgan oziq muhitni filtrlash yo‘li bilan ham faglar ajratib olinadi. Bakteriofagni spetsifiklik xususiyatiga asoslangan holda aniqlash mumkin. Buning uchun bakteriofag ajratib olinadigan material (najas, siydik, yiring) avval suyuq muhitiga ekiladi va 37°C issiqda 24 soat termostatga qo‘yilib, keyin o‘stiriladi. Oziq muhitida har xil mikroblar o‘sib chiqadi, keyin filtrlanadi, natijada filtrdan o‘tgan filtratdan 3-4 tomchi olib, oziq muhitda o‘sgan mikrob kulturasiga aralashtiriladi va 24 soat termostatga qo‘yib tekshiriladi. Agar filtratda fag bo‘lsa, oziq muhitdagi mikrob kulturasi tiniq bo‘lib qoladi.
Bakteriofagning qo‘llanilishi
Bakteriofag tibbiyotda turli kasalliklarni davolashda ishlatiladi.Kasallikni bakteriofag bilan davolashga fagoterapiya deyiladi. Asosan dezinteriya, vabo, toun, tif kasalliklarini davolashda faglar ko‘p ishlatiladi. Fag yaralarga ishlatiladigan bo‘lsa, fagni yaraga sepish yoki dokani fag bilan ho‘llab yarani bog‘lash mumkin. Ayrim vaqtlarda fagni yaraning atrofiga ukol qilib ishlatish ham mumkin. Fagni kasalni davolashda kasal kishiga ichirish ham mumkin. Buning uchun avval kasal odamning oshqozonidagi HCIni neytrallash kerak. Buning uchun avval kasal odamga 5% sodadan 25 mg ichiriladi. Ichirilgan fag ichaklarda 7-8 kungacha saqlanadi. Shu usulda fag yordamida kasallikdan saqlanish mumkin.