Kafedrasi abdullayev utkir azimovich

 
5. Keynsning pul-kredit kontseptsiyasi. 
 
J. Keyns va uning izdoshlari o’zlarining pul-kredit kontseptsiyasida asosiy 
e’tiborni byudjet siyosati dastaklaridan faol va ustuvor tarzda foydalanishga 
qaratganlar. E’tirof etish joizki, Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrdan boshlab 
XX asrning 60-yillariga qadar ushbu kontseptsiya jiddiy qarshiliklarga uchramadi. 
Ammo XX-asrning 60-yillaridan boshlab monetaristik pul nazariyalarining 
qoidalari keynscha kontseptsiyaning asosiy qoidalarini inkor qila boshladi.
Keynschilik maktabi vakillarining mustaqil pul-kredit siyosatiga nisbatan 
salbiy munosabati J. Keynsning makroiqtisodiy tahlil monetar bo’lishi mumkin 
emas, degan xulosasiga asoslanadi. J. Keynsning fikriga ko’ra, tarmoqni yoki 
alohida korxonani o’rganishda foydalaniladigan resurslar umumiy miqdorini 
o’zgarmas miqdor sifatida ko’rib chiqishni taqozo qiladi. Bunda boshqa tarmoqlar 
va korxonalarning sharoitlari o’zgarmasdan qoladi, degan mulohazaga asoslaniladi. 
Bunda pul tavsifi muhim ahamiyatga ega bo’lmaydi. Ayni vaqtda, ishlab 
chiqarishning va bandlikning umumiy hajmini belgilovchi omillarni aniqlashda 
monetar yondoshuv zarur bo’lib qoladi
24
. 
23
Qarang: Dolan E.Dj. i dr. Dengi, bankovskoe delo i denejno-kreditnaya politika./Per. s angl. V.Lukashevicha i dr. 
Pod obshch. red. V.Lukashevicha. - L., 1991.-448 s. str. 206. 
24
Cousin. E. J. Invertment strategy and the monetary a buziness cyeles – NY. Ets. : Wiley, 1990. - R. 
301. 

---

 
J. Keynsning bunday tarzda fikr yuritishining asosiy sababi shundaki, u 
umumiy talab ishlab chiqarishni belgilaydi, ishlab chiqarishning darajasi esa to’liq 
bandlikka erishish uchun etarli bo’lmasligi mumkin, deb hisoblaganligidir. Bunda 
pullar strategik rol o’ynaydi va umumiy talabni aniqlashga imkon beradi: pul 
miqdorining etishmasligi yoki ortiqchaligi muvofiq tarzda ishsizlikni yoki 
inflyatsiyani yuzaga keltirishi mumkin. 
Tegishli manbalarni o’rganish natijasida keynscha kontseptsiyaning asosiy 
qoidalaridan biri pullarga bo’lgan talab va taklifni foiz stavkalari belgilaydi, degan 
qoida muhim ekanligiga guvoh bo’ldik. J.Keynsning fikriga ko’ra, tadbirkorlar 
kapitalning marjinal samaradorligi kreditning foiz stavkasiga tenglashgunga qadar 
investitsiyani amalga oshiraveradilar. Bunday sharoitda umumiy daromadni o’sishi 
investitsiyani o’sishiga bog’liq bo’ladi. Shu sababli, davlat muomaladagi pul 
miqdorini o’zgartirish yo’li bilan daromadlarning o’sish sur’atiga ta’sir etish 
imkoniyatiga ega. 
Pul-kredit siyosati, ilmiy-nazariy va uslubiy jihatdan olib qaralganda, 
kon’yunkturaviy siyosatning takomillashgan instrumenti bo’lishi lozim. Ammo J. 
Keyns markaziy banklarning foiz stavkalarini tez-tez o’zgartirib turish 
imkoniyatiga unchalik ishonmadi. J. Keyns tarafdorlari pul-kredit siyosatining 
samarasizligi omillari tahlilini kuchaytirdilar va bu omillar ikkiyoqlama mazmunga 
ega, degan xulosaga keldilar. Bir tomondan, bank tizimi pul massasini tez va 
samarali boshqarish imkoniga ega emas; ikkinchi tomondan, umumiy talab tahlili 
pul massasini zarur o’zgarishlari xususidagi savolga aniq javob bera olmaydi
25
. 
Keynscha pul-kredit kontseptsiyasining muhim qoidalaridan yana biri foiz 
stavkalarini o’zgarishi qoidasidir. 
J. Keynsning fikriga ko’ra, foiz stavkalarining dinamikasi psixologik 
hodisadir. Uning fikricha, foiz stavkalariga muomaladagi pul miqdori kuchli tarzda 
ta’sir ko’rsatadi va uning o’zgarishi foiz stavkalarining «mo’’tadil» darajasi 
to’g’risidagi turli xildagi tasavvurlarga bog’liq. J.Keyns mazkur qoidani ishlab 
chiqish jarayonida amalga oshirgan tadqiqot natijalariga asoslangan holda ikki 
muhim xulosani shakllantirganligining guvohi bo’lamiz:
1. Pullarga bo’lgan talab va foiz stavkasi o’rtasidagi o’zaro munosabat 
nobarqaror ko’rsatkich hisoblanadi, chunki, foizning «mo’’tadil» stavkasi darajasi 
iqtisodiyot sub’ektlarining hatti-harakatiga bog’liq va turli davriy oraliqlarda har 
xil holatlarni ta’sirida o’zgarib turadi. Mazkur beqarorlik tufayli moliya organlari 
foiz stavkalarining maqbul darajasiga erishish maqsadida pul massasini zarur 
darajada o’zgartirish uchun zarur bo’lgan oraliq nishonlarni tanlab ololmaydilar. 
Agar bunga foiz stavkasi va umumiy talab o’rtasidagi o’zaro munosabatlardagi 
noaniqlik qo’shilsa, unda byudjet instrumentlariga asosiy e’tiborni qaratishning 
asosliligi namoyon bo’ladi. 
2. Iqtisodiyot rivojlanishining ma’lum davriy oraliqlarida foiz stavkasi etarli 
darajada elastik bo’lmay qolishi mumkin. Masalan, Moliya vazirligi kreditlarning 
foiz stavkalarini pasaytirishga harakat qilganlarida ma’lum qiyinchiliklarga duch 
kelishlari mumkin. J.Keynsning qarashlariga muvofiq, ushbu qiyinchiliklar 
muomaladagi pul massasining sezilarli darajada o’sishi foiz stavkalariga nisbatan 
25
Keyns.Dj. M. Izbrannie proizvedeniya. 
–
M.: Ekonomika, 1993.
–
72 s. 

---

 
zaif tarzda ta’sir qilganda yuzaga keladi. Boshqacha qilib aytganda, pullarga 
bo’lgan talabning foiz stavkalariga nisbatan elastiklik darajasining pastligi 
«mo’’tadil» foiz stavkasi to’g’risidagi, shuningdek, qimmatli qog’ozlar bozor 
kursini ko’zda tutilgan evolyutsiyasi xususidagi tasavvurlarni o’zaro keskin 
farqlanishiga olib keladi. 
Taraqqiy etgan mamlakatlar tajribasi ko’rsatadiki, davlatning iqtisodiyotga 
aralashuvi kuchli bo’lgan mamlakatlarda J.M.Keyns tomonidan ishlab chiqilgan 
pul-kredit kontseptsiyasini qo’llash katta samara beradi. Masalan, Evropa Ittifoqi 
mamlakatlari Frantsiyada XX asrning 70-yillarida davlatning iqtisodiyotga 
aralashuvi kuchli edi. Bu esa, Frantsiya hukumati tomonidan keynscha pul-kredit 
kontseptsiyasi qoidalaridan keng ko’lamda foydalanishga asos yaratdi.