|
3. Psixologiktajribalardaso’roqmetodi
Suhbat metodi o’rganilayotgan muammoni qo’shimcha ravishda yoritib berish uchun yordamchi vosita bo’lib hisoblanadi. Suhbat – bu nutq muloqoti orqali psixologik axborotga to’g’ridan-to’g’ri yoki bevosita yo’l bilan ega bo’lishni ko’zda tutuvchi metod. Suhbat sinaluvchi, uning harakatlari mayllari va motivlari, psixik holatlari va boshqalar haqida ma’lumot olishning asosiy usuli bo’lib xizmat qiladi.
Og’zaki so’roqni yoki ba’zan uni oddiygina qilib, suhbat metodi deb ataladi, o’tkazadigan shaxs unga ma’lum darajada tayyorgarlik ko’rgach so’roq o’tkazadi. Agar mabodo uning professional mahorati yoki tajribasi bunga yetarli bo’lmasa, so’rov o’z natijalarini bermasligi mumkin. Lekin mahoratli so’rovchi ushbu metod yordamida inson ruhiy kechinmalariga aloqador bo’lgan noyob ma’lumotlarni to’plash imkoniga ega bo’ladi.
Yozma so’roq yoki anketaning afzalligi shundaki, uning yordamida bir vaqtning o’zida ko’pgina odamlar fikrini o’rganish mumkin bo’ladi. Unga kiritilgan savollar, ulardan kutiladigan javoblar (yopiq anketa), yoki erkin o’z fikrini bayon etish imkoniyatini beruvchi (ochiq anketa) so’rovno malar aniq va ravon tilde javob beruvchilar tushunish darajasiga monand tuzilgan bo’lsa, shubxasiz, qimmatli birlamchi materiallar to’planadi.
Экспрементал психология фанидан якуний назорат саволлари.
5-вариант
Психологик методларнинг асосий моҳияти
Психологик методларнинг умумилмий классификацияси.
Экспериментал тадқиқотни тажриба синовини ташкиллаштириш
Кафедра мудири. Мухамедова Д.Г.
5-variant 2-savol psixologik metodlarning umumiy klassifikatsiyasi
Psixologik kuzatish metodlarining tasnifi
B.G.Ananevning fikriga ko‘ra, psixologik kuzatish metodlari
psixologik obyektlar bilan operatsiyalar tizimi bo'lib, fanning bilish
obyektidir. Psixologiyada empirik metodlarni qo'llash muammosi
ko'rib chiqilayotganda ularni psixologik metodlar tizimidagi o'rnini
aniqlashdan boshlash kerak. Empirik metodlarni qo'llashning beshta
darajasiniajratishmumkin:
1.Metodika darajasi
2.Metodikqo'llanmadarajasi.
3.Metod darajasi.
4.Tekshirishni tashkil qilish darajasi.
5. Metodologik yondashish darajasi.
T o'g’ri, «metod» atamasini turli darajada ishlat sabo'ladi, masalan, psixofizikada - o'rtacha xatolar metodi, chegara metodi bor;
psixodiagnostikada – proektiv metod (ikkinchi daraja); psixo semantikada semantik differensial metod va repertuar kataklar metod ihaqida gapiriladi (birinchi daraja); yosh davrlar psixologiyasida
psixogenetik metod to'g'risida bahs yuritiladi va uning turli xilligi -
egizaklar metodida (to'rtinchi daraja) ko'rsatilgan.
Psixologik tadqiqotda qo'llaniladigan usullarning darajali
bo'lishini G. D. Pirovtaklif etgan. U metodlarni quyidagi guruhlarga
bo'lgan:
1)xususiy metod (kuzatuv, eksperiment, modellashtirish);
2)metodik qo'llanma;
3)metodik yondashuv.
S. L. Rubinshteyn «Umumiy psixologiya asoslari»da eng asosiy
psixologik metodlar sifatida kuzatuv va eksperimentni ajratib ko'rsatdi. Kuzatuv «tashqi» va «ichki»ga bo'lingan, eksperiment – laboratoriya ishi, tabiiy va psixologik-pedagogik, qo'shimchametod
uning asosiy modifikatsiyasida fiziologik eksperiment. Bundan
tashqari, faoliyat mahsulini o‘rganishda suhbat va anketa usullarini
ajratib o'tdi. Tabiiyki, vaqt bu tasnifning qirralarini ta’kidladi.
Shundayqilib, psixologiyaning falsafa bilan bogliqliging nazariy
metodlaridan mahrumqildi, xuddi shunday yaqinlik pedagogika va
fiziologiya bilan bu fanlarning psixologik ro‘yxatga qo‘shilishi bilan
amalga oshirildi.
Psixologik tekshiruvlarning kengko`lamdagi ikkinchi tasnifmi -
bolgar psixologi G.D. Pirovtuzgan. U mustaqil metodlar sifatida
taklifqilgan kuzatuv, eksperiment, modellashtirish, psixologik
xarakteristikani, yordamchi metodlar maxsus metodik yondashuvlarni ta’kidlab o‘tdi.Shu metodlarning har biri birqancha turlarga
bo`linadi .Shunday qilib, masalan, kuzatish (aloqador) anketalar,
so‘rovnomalar, faoliyat mahsullarini o‘rganish va boshqalarga
bo`linadi.
B. G. Ananev G.D.Pirov klassifikatsiyasini tanqiqod ostig aolib,
boshqasini taklif etdi. U mavjud barcha metodlarni:
1)tashkiliy;
2)empirik;
3)ma`lumotlarni qayta ishlash usuli;
4)sharhlash metodlariga bo`ldi.
Tashkiliy metodlarga B.G.Ananev qiyosiy, longitsud va kompleks metodlarni kiritdi.
Ikkinchi guruhga observatsion metodlar, eksperiment psixodiagnostik metod, faoliyat mahsullari, modellashtirish va biografik metodlar kiritildi.
Uchinchi guruhga ma`lumotlarni matematik-statistik tahlil qilish
metodi va sifat tahlili kiritildi.
Nihoyat, to‘rtinchi guruhni genetic va donalash metodi tashkil
qildi. Ananev har bir metodni aniqroq tasvirlab berdi.Lekin uning
chuqur tahlil qilishiga qaramay, ko‘pgina yechil magan muammolar
uchraydi:
Nimaga modellashtirish empiric metod bo`lib qoldi?
Nima uchun qayta ishlash metodi tashkiliydan ajratilgan?
Genetik qayta ishlash tekshirishni tashkilqilishning muhim usuli
deb tushunilmaydimi?
Shuni eslatib o‘tish ahamiyatliki, bu yerda psixologik tekshirishning nazariy metodlari ko‘rsatilmagan, shu bilan birga metodlar
sinfi ajratilgan, o‘rni bo‘yicha «oraliq» empiric va nazariy metodlar
0‘rtasida, empiric kuzatishlar ma’Iumotlarni sharhlash va qayta
ishlash metodlaridir.
M.S. Rogovinva T.B. Zapevskiylarning fikricha, metod bu -
idrok jarayonida obyekt va subyekt o`rasidagi ba’zi bir nisbatlarning
ifodalanishidir. Ular asosiy psixologik metodlarning sonlarini 6 taga
birlashtirishadi. 1) germenevtik - fanning bo`linmagan yakka
holatiga to‘g‘ri keladi; 2) biografik metod – psixika to‘g‘risidagi
fanning yakka obyektiv idrokini ko‘rsatish; 3) kuzatish - idrok
obyekti va subyektiv farqlanadi; 4) o‘z-o‘zini kuzatish - subyektni
oldingi farqlanish asosida obyektga aylanishi; 5) klinik - birinchi
o‘ringa mexanizmning tashqi kuzatuvchidan ichki kuzatuv mexanizmiga o‘tish vazifasi chiqadi; 6) eksperiment subyekti obyekt
idrokining faol qarshiligi sifatida, subyektning roli idrok jarayonida
hisobga olinadi.
Keltirilgan tasnif gneseologik asos, kelishmovchiliklarga ega
bo`sa ham, tushunarsiz, biografik metodning ajralishi nimaga bog‘-
liqligi bizni qiziqtiradi?
Biroq mualliflar o‘ylab yoki o‘ylamay psixologik metodlarning
empiric tasnifidagina, Germenevning metodlari hisobiga modellashtirishni qo‘shishga majbur bo`ldilar .Bu metodni qo`llashda
«idrokning subyekt va obyekti qarama-qarshi» qilib qo‘yilmaganmi?
Model - bubirsubyektningboshqabirsubyektgaoqilonaqarshiligi,
subyektning obyektga va o‘ziga nisbatan muomalasi mumkin emasku, degan savol tug‘iladi.
Psixologik tekshirishning tasnifiy metodlarini tushuntirishda
boshqacha yondashuvlar bor, lekin psixologik tekshirish empirik
metod va psixologik metodlar orasida umuman, amalda «teng»
belgisi qo‘yiladi, ularning spetsifikasini aniqlash qiyinlashadi.
Psixologiyada boshqa fanlar analogiyasi bilan uchta metodlar
tasnifini ko'rsatish maqsadga muvofiqdir:
1. Empirik, tekshirish subyekti va obyektining tashqi real
munosabatlari amalga oshiriladi;
2. Nazariy, subyekt obyektning hayotiy modeli bilan o‘zaro
munosabatda bo'ladi.
3. Sharhlash va tasvirlash, bunda subyekt «tashqaridan» obyektning simvolik- belgisi bilan munosabatda bo‘ladi.
Birinchi guruh metodlarini ishlatishning natijasi ma’lumotlar
hisoblanadi, obyekt sharoitini asboblar yordamida o‘rganadi.Nazariy
metodlardan foydalanish natijasi tabiiy til belgisi yoki ochiq chizmatik shaklda giprcdmethaqidagibilimhisoblanadi.
Nihoyat, qaytaishlash - tushuntirishmetodi - bunazariyva
eksperimentalmetodlamiqo'tlashda, ulamio‘zaromunosabati
natijalarining «uchrashishjoyi»dir.
Psixologik tekshirishning nazariy metodlarini sanab o'tamiz:
1. Deduktiv – umumiydan xususiyga o‘tish. Natijasi - nazariya,
qonun va boshqaiar.
2. Induktiv - omillamiumumlashtirish, xususiydanumumiyga
o‘tish.
3. Modellashtirish – analogiya metodini aniqlashtirish, «transduksiya», xususiydan xususiyga o‘tish. Natija - obyekt, jarayon,
sharoit modeli
Do'stlaringiz bilan baham: |
