3-modda. Davlat xaridlari to‘g‘risidagi qonunchilik Davlat xaridlari to‘g‘risidagi qonunchilik ushbu Qonun va boshqa qonunchilik hujjatlaridan iboratdir.
Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O‘zbekiston Respublikasining davlat xaridlari to‘g‘risidagi qonunchiligida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘llaniladi.
4-modda. Asosiy tushunchalar
davlat xaridi — tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) davlat buyurtmachilari tomonidan pulli asosda olish;
davlat xaridlarining subyektlari — davlat buyurtmachisi, xarid qilish tartib-taomillari ishtirokchisi, davlat xaridlarining ijrochisi, xarid komissiyasi, maxsus axborot portali operatori va ekspert;
davlat xaridlari to‘g‘risidagi shartnoma — davlat xaridlari bo‘yicha huquqlar va majburiyatlarni belgilash, o‘zgartirish yoki bekor qilish to‘g‘risida davlat buyurtmachisi va davlat xaridlarining ijrochisi o‘rtasida tuziladigan bitim;
Dunyodagi ko’plab mamlakatlar singari, O’zbekiston Respublikasida davlat xaridi tizimini isloh etishga katta e’tibor qaratilmoqda. Hukumat tomonidan xarid jarayonlarini ochiq-oydinligini ta’minlashga qaratilgan, jumladan, xaridni amalga oshirishda tender jarayonlaridan kengroq foydalanish yo’nalishlari bo’yicha qator hujjatlar qabul qilinmoqda.
Muhtaram Prezidentimiz I.A.Karimov o’z ma’ruzalarida “…kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning kreditlar, xom-ashyo resurslari, shuningdek, davlat xaridlari tizimidan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish zarur. 2011 yilda Moliya vazirligi va Iqtisodiyot vazirligiga maxsus kvotalar ajratish orqali kichik biznesning davlat xaridlari tizimidan foydalanishini kengaytirish borasida alohida mexanizmni ishlab chiqish va amalda qo’llash, kichik biznes korxonalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni xarid qilish, ko’rsatilayotgan ish va xizmatlarga doir davlat buyurtmalarini joylashtirish bo’yicha ochiq elektron tizimni bosqichma-bosqich joriy etish vazifalari topshiriladi”3- deya ta’kidlaganlar.
Bu borada mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlardan ko’zlangan maqsad, nafaqat davlat mablag’laridan foydalanishning samarali hisob va nazoratini tashkil etish, balki davlat buyurtmachilarining shartnomaviy-huquqiy tartibga rioya etish darajasini oshirish ham ko’zda tutilgan.
Davlat xaridini tashkil etish bo’yicha mutlaqo yangi tamoyillarga asoslangan tizim shakllantirilmoqda va tabiiy ravishda, bu sohada o’z echimini kutayotgan qator muammolarni ko’rsatish mumkin, jumladan:
davlat xaridini amalga oshirishning mavjud tizimi respublika miqyosida davlat ehtiyojlari uchun tovarlar va xizmatlarni sotib olish uchun qilinadigan xarajatlarni optimallashtirish imkonini bermaydi;
me’yoriy-huquqiy bazaning etarli darajada rivojlanmaganligi, xususan, O’zbekiston Respublikasida davlat xaridlari to’g’risida qonun qabul qilinmaganligi;
davlat xaridini amalga oshiruvchi va uning nazoratini ta’minlovchi malakali kadrlarning etishmasligi;
xarid tizimining hamda uning mexanizmlarining ochiq-oydin emasligi va boshqalar.
Davlat xaridi tizimini isloh etish kompleks yondashuvni talab etadi. Islohotlar faqatgina maxsus qarorlar qabul qilish va davlat xaridi bo’yicha vakolatli agentlikni tashkil etish bilan chegaralanib qolmasdan, balki turli davlat organlarining hamkorlikdagi harakatini yo’lga qo’yish, ular o’rtasida vakolatlarni to’g’ri taqsimlash, tizimda kuchlar nisbati tengligini ta’minlovchi o’z-o’zini boshqarish mexanizmlarini shakllantirishni talab etadi.
Davlat ehtiyojlari uchun xaridni amalga oshirish mexanizmining samarali bo’lishi, ko’p jihatdan, davlat xaridi borasida qaror qabul qilayotgan davlat xizmatchilarining malaka darajasi, professional tayyorgarligi va haqqoniyligiga bog’liq. Ko’pgina davlatlarda davlat xaridi bilan shug’ullanadigan xodimlarni tayyorlash va malakasini oshirish bevosita hukumatning zimmasiga yuklatilgan vazifa hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi tomonidan yuqorida ko’rsatilgan yo’nalishlardagi kamchiliklarni bartaraf etishga katta e’tibor qaratilmoqda va davlat xaridini amalga oshirishda qatnashuvchi boshqa sub’ektlar ishtirokida davlat xaridi jarayonining mexanizmlarini hamda uning huquqiy asoslarini takomillashtirish bo’yicha faol ish olib borilmoqda.
O’zbekiston Respublikasida davlat byudjetining g’azna ijrosi sharoitida davlat xaridlarini amalga oshirish jarayoni mexanizmlarini amaliyotga joriy etish bugungi kunda byudjet islohotlarining muhim yo’nalishlaridan biri hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 7 fevraldagi PQ-1475-sonli “Davlat xaridlari tizimini maqbullashtirish va ularga kichik biznes sub’ektlarini jalb qilishni kengaytirish to’g’risida”gi qarorida ko’rsatilgan vazifalarning bajarilishini ta’minlash uchun O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida Davlat xaridlari bo’yicha hukumat komissiyasi tashkil qilindi va uning ishchi organi etib O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi deb belgilandi.
Qarorga ko’ra, Davlat xaridlari bo’yicha hukumat komissiyasining asosiy vazifalari va faoliyat yo’nalishlari qo’yidagilardan iborat:
tovarlar(ishlar, xizmatlar)ning davlat xaridlarini amalga oshirishga yo’naltirilgan davlat byudjeti va boshqa markazlashtirilgan manbalar mablag’larining maqsadli va ratsional ishlatilishi, shuningdek davlat xaridlari sohasida qonun hujjatlariga rioya qilish ustidan tizimli nazoratni amalga oshirish;
davlat xaridlari samaradorligi ustidan doimiy monitoringni amalga oshirish, ularni takomillashtirish bo’yicha zarur choralarni ishlab chiqish va qabul qilish;
davlat xaridlari jarayoniga kichik biznes sub’ektlarini faol va keng qo’lamda jalb qilish uchun qulay sharoitlar yaratish;
tender (konkurs) va birja savdolarida ishtirok etuvchi barcha sub’ektlar vakillarining malakasini oshirishga imkon yaratish, umumqabul qilingan xalqaro norma va standartlarni joriy qilish.
Davlat xaridlari bo’yicha hukumat komissiyasining ishchi organi etib tayinlangan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat4:
davlat xaridlari bo’yicha axborot bazasini yaratish va doimiy ravishda yangilab borish, davlat xaridlarini amalga oshirishda narxlarni shakllantirish jarayonini nazorat qilish;
Davlat xaridlari bo’yicha Hukumat komissiyasining qonun hujjatlari bilan uning vakolatiga kiritilgan masalalar bo’yicha materiallarini va qarorlari loyihalarini tayyorlash;
davlat va xo’jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning davlat xaridlari jarayonida ishtirok etuvchi boshqa tashkilotlar va xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan Hukumat komissiyasi qarorlari bajarilishini nazorat qilish;
davlat xaridlari sohasidagi qonun hujjatlarini takomillashtirishda qatnashish.
