Кафедра мудири: доц. К. А фарфиева Котиб

2. Давлат бошқарувини марказлаштиришдан чиқариш.
Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларининг кўринишлари, тасниф мезонларига боғлиқ ҳолда, қуйидагича тақсимланиши мумкин:
-ҳокимиятларнинг бўлиниш тамойили бўйича: қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятлари;
-ҳудудий миқёси бўйича: минтақавий (ҳудудий), маҳаллий ҳокимиятлар;
-давлат фаолияти кўриниши бўйича: фуқаролик, ҳарбий, ҳуқуқ-тартибот, махсус ихтисослашган ҳокимиятлар;
-ташкилий-ҳуқуқий меъёрларга бўйича: жамоавий, якка тартибдаги ҳокимиятлар;
-қарор қабул қилиш шакли бўйича: коллегиал, якка-тартибдаги ҳокимиятлар;
-давлат бошқарув вазифаларини амалга ошириш шакл ва усуллари бўйича: сиёсий, маъмурий, молиявий, куч ишлатувчи, иқтисодий, жазо, назорат-кузатув, маслаҳат, мувофиқлаштирувчи ҳокимиятлар;
-юклатилган ваколатларни бажариш хусусиятлари бўйича: марказий ҳокимият бошқаруви, функционал ҳокимият бошқаруви.²⁵
Давлат ҳокимияти ва бошқарувида ўзаро тийиб туриш ва манфаатлар мувозанатининг самарали тизимини шакллантириш, айниқса фаол демократик янгиланишлар ва мамлакатни модернизация қилиш даврида (2000-2010 йй.) жадаллашди. Ушбу жараён, жумладан, аҳолининг сиёсий ва ижтимоий фаоллигини ошириш дастурини ишлаб чиқиш ва амалга оширишни талаб қилди. XXI асрнинг дастлабки йилларида ислоҳотларни чуқурлаштириш ва жамиятни янгилашнинг устувор йўналишларини амалга ошириш дастури” доирасида фуқароларнинг ўз хоҳиш-иродасини эркин ифодалаши, ўз манфаатларини рўёбга чиқариш ва ҳимоя қилиш ҳуқуқини таъминлаши учун зарурий ҳуқуқий майдон, имкониятлар ва кафолатлар яратиш, жамиятда манфаатлар ва қарама-қарши кучлар ўртасида мувозанатни таъминлайдиган кучли механизмларни шакллантириш чора-тадбирлари комплекси яратилди²⁶.
Президентнинг ҳокимиятлар бўлиниши шароитидаги ҳокимият тармоқларининг ўзаро мутаносиб ишлашини таъминлашга қаратилган фаолиятининг Конституциявий асоси 93-модданинг 8-бандида мустаҳкамланган бўлиб, унга биноан Ўзбекистон Республикаси Президенти “Республика олий ҳокимият ва бошқарув органларининг баҳамжиҳат ишлашини таъминлайди; вазирликлар, давлат қўмиталари ҳамда давлат бошқарувининг бошқа органларини Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг тақдимига биноан тузади ва тугатади, Шу масалаларга доир фармонларни кейинчалик Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари тасдиғига киритади”²⁷.
Ўзбекистон Республикасидаги давлат идоралари давлат ҳокимиятини амалга оширишнинг ягона тизимини ташкил этади. Ўзбекистон фуқаролари давлат ишларини бошқаришда иштирок этиш ҳуқуқини амалга оширар eкан, сайловлар ва ўз вакиллари орқали давлат органларини шакллантиришга таъсир кўрсатиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 99-моддасига мувофиқ “Вилоятлар, туманлар ва шаҳарларда (туманга бўйсунадиган шаҳарлардан, шунингдек шаҳар таркибига кирувчи туманлардан ташқари) ҳокимлар бошчилик қиладиган халқ депутатлари кенгашлари ҳокимиятнинг вакиллик органлари бўлиб, улар давлат ва фуқароларнинг манфаатларини кўзлаб ўз ваколатларига тааллуқли масалаларни ҳал этадилар”²⁸.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 100-моддасида қайд этилганидек, маҳаллий ҳокимият идоралари ваколатига қуйидагилар киради:
-қонунийликни, ҳуқуқий тартиботни ва фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш;
-ҳудудларни иқтисодий, ижтимоий ва маданий ривожлантириш масалалари;
-маҳаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, маҳаллий солиқлар, йиғимларни белгилаш, бюджетдан ташқари жамғармаларни ҳосил қилиш;
-маҳаллий коммунал хўжаликка раҳбарлик қилиш;
-атроф-муҳитни муҳофаза қилиш;
-фуқаролик ҳолати актларини қайд этишни таъминлаш;
-норматив ҳужжатларни қабул қилиш ҳамда Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ва Ўзбекистон Республикаси қонунларига зид келмайдиган бошқа ваколатларни амалга ошириш.
Юқоридаги фикрлардан шу нарса аниқ бўладики, Ўзбекистонда давлат органлари тизими деганда унинг марказ, вилоятлар, туман ва шаҳарлардаги вакиллик идоралари ҳамда маҳаллий давлат ҳокимият органларининг яхлитлиги тушунилади.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев ташаббуси билан ишлаб чиқилган 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясида белгиланган вазифаларни сўзсиз амалга ошириш, жойларда ишларни ташкил этиш, биринчи навбатда, жамоатчилик олдида ҳисобот бериш шакллари ва услубларини тубдан такомиллаштириш, аҳолининг ҳаёт сифати ва даражасини юксалтириш, давлат органлари раҳбарларининг масъулияцизлиги ҳолатларининг юзага келишига қатъий равишда барҳам бериш ҳамда маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ташаббусларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг “Ҳудудларнинг жадал ижтимоий-иқтисодий ривожланишини таъминлашга доир устувор чора-тадбирлар тўғрисида”ги 2017 йил 8 августдаги РҚ-3182-сон қарори қабул қилинди.
Ушбу қарорга асосан ҳудудларни комплекс ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш бўйича янгича тизим-секторлар фаолияти йўлга қўйилди. Унга кўра, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, туманлар, шаҳарлар ҳудудлари тегишлича Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси раиси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри, туманлар (шаҳарлар) ҳокимлари, прокуратура, ички ишлар ва давлат солиқ хизмати ҳудудий органлари раҳбарлари бошчилик қиладиган комплекс ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш бўйича 4 та секторларга бўлинди²⁹. Ҳудудлар ва туманларни комплекс ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш бўйича секторлар ишини ташкил этиш “маҳалла-туман (шаҳар)-вилоят-Республика” схемасига мувофиқ фаолиятини ташкил этилиши мазкур қарорда белгилаб қўйилди. Ушбу жараён:

• 
  давлат бошқаруви органларининг вазифалари, функциялари ва ваколатлари, уларни амалга ошириш механизмлари ҳамда жавобгарлик соҳасини аниқлаштириш, мувофиқлаштириш ҳамда стратегик режалаштириш жараёнларини марказлаштиришдан чиқариш ва такомиллаштиришга;
  
• 
  давлат бошқаруви органлари фаолиятини ташкил этишнинг институcионал, молиявий асосларини такомиллаштириш, давлат хизматларининг сифати ва улардан фойдаланиш имкониятини ошириш, Шу жумладан, уларнинг Электрон шаклда тақдим этилишини тўлақонли таъминлашга ўтиш, “Электрон ҳукумат” тизимини янада ривожлантиришга;
  
• 
  иқтисодиёт тармоқларини давлат томонидан тартибга солиш самарадорлигини ошириш ва хўжалик бошқаруви органлари мақомини қайта кўриб чиқишга;
  
• 
  маҳаллий давлат ҳокимияти органларини ташкил этиш ва фаолиятини такомиллаштиришга;
  
• 
  профессионал давлат хизматининг самарали тизимини шакллантириш, давлат бошқаруви органлари фаолиятида коррупцияга қарши курашишнинг самарали механизмларини жорий этишга хизмат қилади.
  

Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари аппарати фаолиятини амалга ошириш, яъни унинг асосий мақсадлари тизимига хизмат қилиш роли-вазифаларга ажратилганлигидадир. Шу боис, 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси доирасида қабул қилиниши назарда тутилган, “Давлат хизмати тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни, Шунингдек, давлат бошқаруви тизимини тартибга солувчи бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари таркиби мазмунини самарали амалга оширилишини таъмин этувчи мажбурий вазифалар ўзининг аниқ ифодасини топади.