Kafedra: “Kompyuter tizimlari” Kamolov Baxtiyor Jasur o’g’lining ilmiy pedagogik ishi hisoboti ilmiy rahbar

MA’RUZA MASHG‘ULOT MATERIALLARI
Mavzu: Xotira turlari xususiyatlari va ma’lumot almashish jarayonlarini o‘rganish
Reja:

1. 
   Asosiy xotira. Xotiraning adreslari.Baytlarning tartiblanishi
   
2. 
   Kesh xotira.
   

3.Xotira modullarini yig‘ish va ularning xillari.
Asosiy xotira. Xotiraning adreslari.Baytlarning tartiblanishi
Asosiy xotira – kompyuterning dasturlar va ma’lumotlarni saqlash
uchun mo‘ljallangan komponentidir. Xotira ma’lum bir uzunlikka ega
bo‘lgan axborotlarni saqlovchi yacheykalardan iborat bo‘ladi. Hozirgi
kompyuterlarning xotirasi 8-bitli, ya’ni bir baytli yacheykalardan iborat
bo‘lib, xotiraga ana shu baytlarning adreslari orqali murojaat qilinadi.
Baytlarni guruhlarga birlashtirilib so‘zlar (rus tilida – слово) hosil qilinadi.
1, 2, 4 va 8 baytli, ya’ni 8, 16, 32 va 64-bitli yoki razryadli so‘z
uzunliklariga ega kompyuterlar mavjud [1,5,11]. Ushbu qo‘llanmada
kompyuter xotirasining so‘z uzunliklarini, protsessorlar ichki
registrlarining uzunliklarini ifodalashda va boshqa holatlarda razryad
iborasi qo‘llanilgan. 1-rasmda 8-razryadli so‘z uzunligiga ega asosiy xotira tasvirlangan.

1-rasm. 8-razryadli so‘z uzunligiga ega 64 Kbaytli asosiy xotira.
Ushbu asosiy xotirada yacheykalar adreslarining qiymati 0000 dan FFFF
gacha o‘zgarishi mumkin. Asosiy xotiraning umumiy xajmi 64 Kbayt
(FFFF – 16 bit, 216=65536 bayt). Hozirda bunday hajmli xotiralar –
o‘rnatiladigan kompyuterlarda, ya’ni kontrollerlarda ishlatilmoqda. Odatda
asosiy xotira adreslari 16-lik sanoq sistemasida ifodalanadi.
2.2-rasmda so‘z uzunligi 32-razryadga teng bo‘lgan asosiy xotira
tasvirlangan. Bunday so‘z uzunligiga ega xotiralar, Pentium protsessorlari
o‘rnatilgan kompyuterlarda ishlatilmoqda. Ularda yacheykalarning
adreslari 0000 0000 dan FFFF FFFF gacha o‘zgarishi mumkin.
Xotiraning umumiy xajmi 4 Gbayt (FFFF FFFF – 32 bit, 232= 4294967296
bayt). So‘z uzunligi 32-razryadli xotiralarda baytlar o‘ngdan chapga yoki
chapdan o‘ngga qarab joylashtirilishi mumkin.

2-rasm. 32-razryadga so‘z uzunligiga ega, baytlari teskari tartibda
joylashtirilgan 4 Gbaytli asosiy xotira.
2-rasmda keltirilgan xotirada Pentium protsessorli
kompyuterlardagi kabi, baytlar o‘ngdan chapga qarab joylashtirilgan. Bu
baytlarni teskari tartibda joylashtirish deb ataladi (rus tilida – обратный
порядок следования байтов).
3-rasmda esa baytlar to‘g‘ri tartibda joylashtirilgan xotira chizmasi
keltirilgan. Bu xildagi xotira baytlar to‘g‘ri tartibda joylashtirilgan xotira
deb ataladi (rus tilida – прямой порядок следования байтов) va u
SPARС oilasiga mansub protsessorlarga ega bo‘lgan serverlarda ishlatiladi.

3-rasm. 32-razryadga so‘z uzunligiga ega, baytlari to‘g‘ri tartibda
joylashtirilgan 4 Gbaytli asosiy xotira.
Buyruqlarni xotiradan o‘qish misolida, xotiraga murojaat qilish
qanday amalga oshirilishini ko‘rib chiqamiz. 2.4-rasmda asosiy xotiraga
murojaat qilish jarayoni ko‘rsatilgan.
Protsessorning IP (Instruction Pointer) yoki PC (Program Counter)
deb nomlanuvchi registri, tartib bo‘yicha bajarilishi kerak bo‘lgan buyruq
adresini ko‘rsatish uchun ishlatiladi. Ushbu registr buyruqlar sanagichi
yoki buyruqlar ko‘rsatgichi deb nomlanadi. PC registrida yozilgan adres,
ya’ni navbatdagi bajarilishi kerak bo‘lgan buyruqning adresi,
protsessorning adres shinasi yordamida asosiy xotira bilan bog‘lanuvchi
porti - adres registri orqali xotiraning, xotira adresi registriga uzatiladi.
Shundan so‘ng xotiraning ma’lumotlar registriga ushbu adres bo‘yicha
yozilgan ma’lumot chiqariladi. Bu ma’lumot, ma’lumotlar shinasi orqali
protsessorning registrlaridan biriga, masalan akkumulyatorga, ya’ni A
registriga kelib tushadi.

4-rasm. Asosiy xotiraga murojaat qilish jarayoni
Zamonaviy kompyuterlarda asosiy xotiraga murojaat kilishning ikki xil rejimi mavjud (5-rasm):
1.Real rejim – 1 Mbayt gacha bo‘lgan asosiy xotira uchun, bu rejim
kompyuter MS DOS operatsion tizimida ishlagan paytida qo‘llanilagan.
Hozirda bu, MS DOS operatsion tizimini emulyasiya qilishda ishlatiladi.
2.Himoyalangan rejim – xotira xajmi 1 Mbaytdan ko‘p bo‘lgan xolda,
ya’ni bu kompyuterlar Windows operatsion tizimida ishlay boshlagandan
buyon qo‘llanilgan rejim hisoblanadi.

5-rasm. Real va himoyalangan rejimlarda asosiy xotiraning tuzilishi.
Real rejimda xotiraga murojaat qilish segmentlarga murojaat qilish orqali,
himoyalangan rejimda esa, sahifalarga murojaat qilish orqali amalga
oshiriladi. Bitta segmentning xajmi – 64 Kbayt, sahifaning xajmi esa – 4
Kbaytga ega bo‘ladi.