K. Z. Homitov iqtisod fanlar doktori, dotsent

 
9.2. Lizing subyektlarining huquq va majburiyatlari 
O‘zbekiston iqtisodiyotida tadbirkorlik faoliyati rivojlanib, huquqiy baza 
vujudga keltirilayotgan sharoitda lizingni iqtisodiy-huquqiy, shu jumladan, 
moliya-kredit, mulkiy munosabatlarning alohida qorishmasi deb bilish kerak. Bu 
munosabatlar egalik qilish, tasarruf etish va foydalanish huquqini mulk 
huquqidan ajratish imkonini beradigan ijara orqali ro‘yobga chiqadi. 

---

182
O‘zbekistonda tabirkorlik faoliyatini moliyalashtirishning muqobil va samarali 
usuli bo‘lmish lizing qabul etilayotgan me’yoriy-huquqiy hujjatlarni doimiy 
yangilab turishni va me’yoriy-qonunchilik hujjatlari tizimining ta’sirchanligini 
muntazam nazorat qilish, lizingni rivojlantirishga to‘sqinlik qiluvchi qoidalarni 
aniqlash va o‘z vaqtida tugatish zarurligini e’tiborga olib, mazkur me’yoriy-
huquqiy hujjatlarga muntazam tuzatish kiritib borishni talab qiladi. 
O‘zbekistonda lizingning huquqiy asoslari Fuqarolik kodeksida lizing-
moliyaviy ijara deb atalgan. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik 
kodeksidagi 587 dan 599 gacha 14-ta modda lizingga ajratilgan. Jumladan, 587-
moddada ta’kidlanishicha, lizing shartnomasi lizingni moliyaviy ijara sifatida 
nazarda tutadi va lizing ob`ktini xarid qilish uchun faqat lizing beruvchining o‘z 
mablag‘laridan foydalanishini ko‘zda tutar edi
39
. Bizningcha, bu ta’rif lizing 
operatsiyalari miqyosini, shu jumladan, ularning qiymatini, ehtimoli bo‘lmish 
lizing oluvchilar doirasini va lizing obyektlari ro‘yxatini toraytiradi. Amalda 
katta miqyosdagi lizing operatsiyalarini qo‘shimcha moliyaviy resurslarni jalb 
etmay amalga oshirib bo‘lmaydi. Buni jahon tajribasi tasdiqlaydi.
Lizing oluvchining majburiyati va javobgarligi O‘zbekiston Respublikasi 
Fuqarolik kodeksi 597-modasida belgilangan, unda lizing to‘lovlarini o‘z 
vaqtida to‘lash, mol-mulkdan uni yetkazib berish shartnomalariga muvofiq 
foydalanish; uni soz holda saqlash; lizing obyektini o‘z hisobidan joriy 
ta’mirlash, uni saqlash bo‘yicha boshqa xarajatlarni amalga oshirishni 
zimmasiga olishi ko‘zda tutilgan. Lizing shartnomasi bekor qilinganida lizing 
oluvchi mol-mulkni lizing beruvchidan olgan holatida qaytarib berishga majbur. 
Lizing oluvchi o‘z majburiyatlarini jiddiy ravishda buzgan taqdirda, lizing 
beruvchi bo‘lajak to‘lovlarni tezlashtirishni yoki lizing obyektini qaytarib olgan 
va zararni undirgan holda shartnomani bekor qilishni talab qilish huquqiga 
egadir. 
Yuqorida ko‘rsatilgan yo‘nalishlarda lizingning huquqiy negizlarini 
takomillashtirib borish, bizningcha, investitsiyalarni moliyalashtirishning 
muqobil usuli bo‘lmish lizingni qaror toptirish, rivojlantirish va kengaytirishga 
ko‘maklashadi. Davlat miqyosida esa investitsiya siyosati faollashadi, asosiy 
kapitalga moliyalashtirishning an’anaviy manbalarini to‘ldiradi. Umuman 
olganda, investitsiya mablag‘laridan maqsadli foydalanish, lizing shartnomalari 
davlatning tashqi qarzi umumiy summasiga qo‘shilmasligi ham muhimdir. Bu 
esa xalqaro moliya institutlari oldida manfaatli kredit reytingini saqlab qolish 
imkonini beradi. 
39
Газибеков Д.Г., Сабиров О.Ш. Лизинг и его развитие в Узбекистане. Т., 2001. 

---

183
Yuqorida bayon etilgan fikr va mulohazalar hozirgi vaqtda O‘zbekistonda 
lizing munosabatlarini tartibga solishning huquqiy asoslari mavjud, degan 
xulosa chiqarish imkonini beradi. Shu bilan birga, xalqaro andozalarni e’tiborga 
olib kelgusida lizingning keng qamrovli huquqiy ta’minotini vujudga keltirish 
va takomillashtirishni talab etadi.