K. Z. Homitov iqtisod fanlar doktori, dotsent

67
investitsiyalarning o‘rtacha yillik hajmiga bo‘lish orqali aniqlanadi. U quyidagi 
formula asosida hisoblanadi: 
. 
 
(4.2.2)
 
bu yerda, 
R
o‘rta
– o‘rtacha yillik foyda miqdori; IX
jami 
– jami investitsiya 
xarajatlari. 
4.2.1-masala.
Faraz qilaylik, investitsiya loyihasi uchun 140 mln so‘m 
xarajat qilingan, loyihani amalga oshirish jarayonida olinadigan sof foyda 
miqdori yillar bo‘yicha quyidagicha: birinchi yil – 3350 ming so‘m, ikkinchi yil 
– 10990 ming so‘m, uchinchi yil – 15480 ming so‘m, to‘rtinchi yil – 21640 
ming so‘m va beshinchi yil – 22790 ming so‘mni tashkil qilsa, u holda 
foydaning oddiy me’yori (ROI) qanday hisoblanadi? 
Yechish:
Bu loyiha bo‘yicha olinadigan sof foyda yillar bo‘yicha 
o‘zgaruvchan bo‘lganligi sababli, avvalombor o‘rtacha yillik foydani hisoblab 
topamiz. 
R
jami
=(3350+10990+15480+21640+22790) ming so‘m = 74250 ming 
so‘m; R
o‘rt
=R
jami
/5=14850 ming so‘m. 
Shundan so‘ng foydaning oddiy me’yorini (ROI) hisoblaymiz: 
ROI = (14850 ming so‘m : 140.000 ming so‘m)*100% = 10,6 %. 
Bu foyda me’yori investor talab qilgan me’yorni beradi. Shuning uchun bu 
loyihaning jalb etuvchanligini ma’qullash mumkin. 
Bu usulning asosiy afzalliklari shuki, hisob-kitob ishlarining oddiyligi va 
qulayligidir. Kamchiliklari esa kelgusi pul tushumlarining qiymatini joriy vaqtga 
nisbatan hisobga olinmasligidadir. 
Har qanday loyihaning moliyaviy-iqtisodiy jihatdan baholanishi pul 
oqimlari 
haqidagi 
ma’lumotlarga 
asoslanadi. 
Pul 
oqimlari 
haqidagi 
ma’lumotlarga ega bo‘lmasdan turib, investitsiya loyihasining samaradorligini 
baholash mumkin emas. 
Investitsiya loyihasini baholash loyihani amalga oshirishdan oldin 
bajarilishi sababli, pul oqimlari haqidagi ma’lumotlar ham oldindan 
rejalashtiriladi. Loyiha samaradorligini baholashda pul oqimlarini rejalashtirish 
va ularni hisobga olish jarayoni asosiy o‘rinni egallaydi va investitsiya 
loyihalarining haqiqiy samaradorligini aniqlashga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Diskontlash usuli
(noan’anaviy usul)ning mazmuni shundan iboratki, pul 
mablag‘larining qiymati muayyan vaqtda bir xil emasligi, ya’ni bugungi bir 
so‘m bir yildan keyingi bir so‘mga (iste’mol qiymati bo‘yicha) teng emasligi
konsepsiyasiga asoslanadi. Diskontlashga asoslangan usullarning barchasi (sof 
joriy qiymatni aniqlash usuli (Net Present Value, NPV), foydaning ichki 

---

68
me’yorini hisoblash usuli (Internal Rate of Return, IRR), investitsiyalarning 
rentabelligini hisoblash usuli (Profitability Index, PI), diskontlashning qoplash 
muddatini hisoblash usuli (Discount Payback Period, DPP)da investitsiya 
loyihalarining muayyan davrdagi barcha kirim va chiqimlarning o‘rtasidagi farq 
– sof pul oqimi (Cash Flow – CF) aniqlanib, diskotlashtirish yo‘li bilan 
hisoblanadi. Binobarin, diskontlashga asoslangan usullarning mohiyatini 
tushunish uchun, avvalo, korxona pul oqimlarining mazmunini va sof pul 
oqimini aniqlash formulasini bilib olishimiz kerak bo‘ladi. 
Pul tushumlari va chiqimlarini tahlil etish investitsiya loyihalarini 
baholashda juda muhim sanaladi. Investorlarni boylikni o‘stiruvchi tushumning 
qanchaligi, pul mablag‘lari kirimi va chiqimigina qiziqtirmasdan, balki 
korxonaning byudjet oldidagi majburiyatlardan xoli bo‘lgandagi, ya’ni soliqlarni 
to‘lagandan keyingi qoladigan natija (foyda) qiziqtiradi. 
Buni quyidagi ko‘rinishdagi formula orqali aniqlash mumkin: 
( ) ( 
)
.
(4.2.3) 
bu yerda, P
t
- pul tushumlari; S
t
- sotishdan olingan tushum;
X - xarajatlar yig‘indisi (joriy xarajatlar); A - amortizatsiya ajratmasi;
T
f 
;T
s
- to‘langan foizlar va soliqlar. 
Buni quyidagi 4.2.1-jadval orqali tasvirlash mumkin.
4.2.1-jadval