K. Z. Homitov iqtisod fanlar doktori, dotsent

Investitsiya muhitini baholash ko‘rsatkichlari

Xorijiy investor uchun yuqorida qayd qilingan barcha omillar muhimdir. Shuning uchun ham rivojlangan ko‘pgina mamlakatlarda maxsus investitsiya loyihalarini baholaydigan, investitsiyalar qo‘yilishiga talab bo‘lgan davlatlarni investitsiya muhitini o‘rganadigan va aniq xulosalarni investorlar uchun beradigan firmalar, tashkilotlar mavjuddir. Masalan: Shveytsariya, Germaniya kabi qator mamlakatlarning nufuzli axborot xizmatlari davlatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy holatini baholash uchun har biri 0 – qoniqarsiz va o‘ta qulay bo‘lgan balli shkala bo‘yicha baholanadigan 15 ta muhim ko‘rsatkichni hisobga oladigan “BERI” (business environment risk index)ni qo‘llaydi. “BERI” indeksi 45-48 mamlakat bo‘yicha yiliga 3 marta e’lon qilinadi. Quyidagi chizmada
(3.2.1–chizma) ular investitsiya qarorlarini qabul qilish bo‘yicha ahamiyatidan kelib chiqib aks ettirilgan.

3.2.1-chizma. Xorijiy investitsiyalar uchun hudud jozibadorligini (maftunkorligini) baholashning “BERI” indeksi

Chizmadan ko‘rinishicha, “BERI” indeksiga kirgan ko‘rsatkichlar orasida siyosiy barqarorlik (12 foiz) eng katta ahamiyatga ega. Tahlil ko‘rsatishicha, g‘arbiy ekspertlar aynan harbiy harakatlar yoki ichki vaziyatning keskinlashuvi yuz bergani bois Gruziya, Suriya, Ukraina va Argentinaga reytinglarda so‘nggi o‘rinlar berishgan.
“BERI” indeksi bo‘yicha mamlakat riskini baholash usuli (shu nomdagi firma tomonidan ishlab chiqilgan).
Mazkur usulning mohiyati shundaki, obro‘li ekspertlarni (102 ta) tanlash asosida va ularga 5 balli (0 dan 4 ballgacha va ularning yig‘indisi 1 ga teng) shkalada 15 ta asosiy mezonlar bo‘yicha mamlakat riskini baholash taklif etiladi. Ushbu usulda baholash me’zonlari va ularning qiymatlari quyidagilardan iborat:

1. 
   siyosiy barqarorlik (0,12);
   
2. 
   xorijiy investitsiyalarga bo‘lgan munosabat (0,06);
   
3. 
   milliylashtirilishi xavfi (0,06), agar mamlakat qonunchiligida mulkni haq to‘lamasdan ekspropriatsiya qilish ko‘zda tutilgan bo‘lsa, 0 ball qo‘yiladi;
   
4. 
   valyutaning devalvatsiya qilinish ehtimoli va darajasi (0,06);
   
5. 
   to‘lov balansining darajasi (0,04);
   
6. 
   iqtisodiy o‘sish sur’ati holati (0,06);
   
7. 
   biznesning byurokratlashish (0,1);
   
8. 
   valyutaning erkin almashinuv darajasi (0,1);
   
9. 
   shartnoma majburiyatlarini bajarish soni (0,06);
   
10. 
    mehnat unumdorligi darajasi va ish haqi xarajatlari (0,08);
    
11. 
    yuridik va marketing maslahatlarini olish, malakali mutaxassislarni jalb qilish imkoniyati (0,02);
    
12. 
    aloqa va transportni tashkil qilish (0,04);
    
13. 
    davlat organlari va jamoat tashkilotlarining munosabatlari (0,04).
    
14. 
    qisqa muddatli kreditlarni olish shartlari (0,08);
    
15. 
    uzoq muddatli kreditlar, xususiy kapitalni olish va foydalanish shartlari (0,08).
    

Mamlakat riskining o‘rtacha tortilgan bali quyidagi formula yordamida aniqlanadi (BERI indeks):
15
^𝐼𝐵𝐸𝑅𝐼 ^{= ∑ 𝑘}i ^ji
i=1