K. U. Sharifxodjayeva

Kredit baholash usullari
Kreditni baholashda ko^kplab usullardan foydalanish mum­kin. Kredit xavfi boshqarish tilida aytganda. har bir kredit be- ruvchi tomonidan qollaniladi. Bu qarzdorning qobiliyati va tay- yorligini ifoda etuvehi tushunchalar majmuyi sanaladi. Kredit tahiilchilari moliyaviy yoki buxgalteriya ma’Iumollari asosida nomoddiy-moliyaviy о‘ /garuvchaniiklami aniqlashning turli mo- dellari yoki analitik vositalari mavjud. Usullarning ba’zilari bun- day qaror sifatida subycktiv yondashuvni talab etsa. boshqalari ular obyektiv turuvchi qarshi kredit baholashning miqdoriy tex- nik tahlilidan foydaianish tizimli va samarali bo 1i shiga olib ke- ladi. Biz lurli yondashuvlar va ularning asosiy metodologiyasini bir qalor guruhlarga ajralishimiz mumkin. Kredit riskini baho­lashning turlariga quyidagilar kirililadi:

1. 
   Texnik-iqlisodiy baholash.
   
2. 
   Tuzilmaviy jihatdan baholash.
   
3. 
   Hedj usuli yordamida baholash.
   
4. 
   Kumulyativ usulda baholash.
   
5. 
   Aktivalsiya qilish yoli bilan baholash.
   
6. 
   Umum metodik yol orqali baholash va hokazolar.
   

Kredit baholash jarayoni
Kredit risklarini baholash jarayoni quyidagi hollarda amalga oshirilmaydi:

• 
  kredit oluvchi kredit sharlnomasi tuzishdan bosh lortsa;
  
• 
  kredit beruvehi bankrotlik holati tufayli kredit chiqara ol- masa;
  
• 
  kredit muddati boshlanishidan avval, kredit qarzdorligini boshqa shaxs sotib olsa va kredii majburiyatini oldindan to'lab bo" Isa;
  
• 
  olinayotgan kredii miqdori juda kielikina bo Isa va bu su- g‘urta tashkilotlari lononidan suglirtalangan bolsa.
  

Ko’p hollarda, bu shunehaki bir o'zgarishlanu emas, balki noishlab chiqarish subyektlarining ham layoqatli kredit miqdori- ni chiqarishdan avval yoki kredit shartnomasini imzolashdan av­val baholash mumkin boigan holatlarni kuzatishi kerakligini aniqlashimiz zarur. Avrim daslurlarda ancha murakkab jarayon bolishidan qal’i nazar muammo aniqlanadi, keyin tahlil qilina- di. Berilgan lurli usullari analitik metodlarga boglangan boiishi mumkin (masalan, ishbilarmonlik muhitini ma’lumotlami yoki ma'lumotlarni talab darajasida bolmay shakllantirilgani va kom- paniya hisobollari. moliyaviy jadvallar, tirmaning bozor narxi, qimmatli qog'ozlar tolov tarixi va h.k.). Turli lahliliy yonda­shuvlar erkin (misol uchun. bir tahUlchilar tomonidan ekspcrt xuiosasisiz Ibydalanish), tahlil modellari subycktiv bir darajasiga ega modellar. guruhlangan bolislii mumkin boigan subyektiv- likdir va tizimli tahlil (nisbatan olinadigan tahlil ayrim element- larini birlashtirish yoli bilan yuzaga kcltiriladi). Ushbu turkum- ga ko'proq lizimli statistik modellar xususiyatlari batafsil lahlil qilinadi va bu, albalta, keyinchalik boshqa turdagi moduliarga saqlab qo'yilgan boladi.