К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

Д он массасининг ў з-ў зи д а н қизиш и энг аввало ун и н г нам ли- 
гига 
боғлиқ (1 6 -ж а д в а л ). Д о н д а
қанчалик к ўп эркин намлик 
булса, ш унчалик тез ў з-ў зи д а н қизиш белгилари пайдо бўлади. 
Б ун да ҳарорат микроорганизмлар, ҳаш арот ва каналарни н г ри- 
вож ланиш и уч ун қ улай бўлади .
16. Буғдой донининг намлиги, н аф ас олиш ж ад ал л иги билан 
зам б уруғлар ривож ланиш ининг боғлиқлиги
(Л . А. Трисвятский бўйича)
Доннннг намлиги, %
Карбонат ангид- 
рпднииг ажралиб 
•шцишп, охирги 
суткада, мг
Моғор за |буруғ- 
ларининг -олония 
сони, 1 г да 
минг до
:11
Допнинг унув- 
чанлпги, %
бошланғич
намлик
охирги
намлик
12.3
12,0
0,0
0,5
93
13,6
13,1
o .l
0,1
95
13,8
13,7
0,2
0,1
95
14,5
14,3
0,5
0,4
92
16,3
14,6
2,5
4,8
91
15,3
16,0
23,4
396,0
67
16,8
16,4
20,3
209,0.
88
18,5
19,0
111,0
2275,0
37
20,8
22,0
604,9
11300,0
14
25,2
30,0
1724,0
37500,0
21
Ў з -ў з п д а н қ и зи ш ж а р а ё н и н и н г б о ш л ап и ш и у ч у н қ у л а й ҳ а р о - 
р а т 2 4 — 25°С х и со б л ан ад и , у ш б у ҳ а р о р а т м и к р о о р ган и зм л а р н и н г
р п в о ж л а н и ш и у ч у н ҳ ам қ у л а й х и со б л ан ад и .
Д о н м ассаси д а ў з-ў зи д а н қ и з и ш ж а р а ё н и н и н г р и в о ж л а н и ш и - 
н и б л р -б и р и д ан
си ф ат ва м иц дор ж и ҳ а т д а н
ф а р қ қ и л у в ч и бир 
н еч а б о ск и ч л ар га а ж р а т и ш м у м к и н .
Б и р и н ч и босқи ч да дон ж а д а л н а ф а с олади . Ҳ а р о р а т с е к и н л и к
б и л а н 2 /i — 30°С гач а
к ў т а р и л а д и . Б у н д а донда д е я р л и ў з г а р и ш
се зп л м ай д и . М и к р о о р ган и зм л ар сони б и р м у н ч а о ш ад и , н а м л и г и
ю қори б ў л г а н дон м ассаси д а моғор ҳ и д и пай до б ў л ад и . У р у ғ н и н г
у н у в ч а н л и г и к а м а я д и .
И к к и н ч и боскп ч да дон м а с с ас и н и н г ў з-ў зи д а н қ и з и ш и н а т и ­
ж а с и д а х.арорат 40°С га ч а к ў т а р и л а д и . Д он ю зас и д а н а м п ай д о
б ўлад и , у н и н г
т ў к и л у в ч а н л и г п
к а м а я д и , ач и тд и м а ҳ с у л о т л а р и
пай до б ў л а д и , бу эса ёқ и м си з ҳ и д н и ҳоси л қ и л ад и . М оғор за м б у - 
р у ғ л а р и ж а д а л к ў п а я д н . К ў п г и н а д о н л ар н и н г қ о б и ги д о р а я д и . 
П н ш м а г а н д о н л ар
эса б ўш б ў л а б ош л ай д и . У р у ғ л а р н и н г у н у в - 
ч а н л и к х у с у с и я т и к еск п н п а с а я д и .
У ч н н ч и б о ск п ч да дон* м а с с ас и н и н г ў з-ў зи д а н қ и зн ш и н а т и ж а - 
сп д а ҳ а р о р а т 40 д ан 
50°С г а ч а етад и . Б у н д а
ёқ и м си з қ ў л а н с а
ҳ п д пап до б ў лад п . Д о н н п и г т ў к п л у в ч а п л и г и с е зи л а р л и р а в и ш д а
к а м а я д и ва -унинг 
р а н ги кизғ.гшг к о р ам т и р туе о л ади . У р у г л и к
д о н л а р у н у в ч а н л п г п н и п ў к о тад и . Б у босқм чда м и к р о о р ган и зм л а р
с о ш е
я ш ап ( ш ар о п ти б ў л м а га и л п ги д а и к еск и и к а м а я д и . С п о р а 
ҳосп л к н л у в ч и терм оф и л б а к т е р и я л а р пай до б ўлад и .

---

Т ў р т и н ч и
я к у н л о в ч и
бос- 
қ и ч д а дон м а с с ас и н и н г ў з-ў зи - 
д ан қ и зи ш и н а т и ж а с и д а ҳаро- 
р а т 7 0 — 75°С, ҳ а т то 90°С гач а 
к ў т а р и л а д и . Б у н д а дон м а с с а ­
си б у т у н л а й н об уд б ў л ад и . Д он 
к ў м и р г а а й л а н и б , қ о р а р а н гга
к и р а д и ва 
б у т у н л а й
я р о қ с и з 
ҳ о л г а к е л ад и .
ў з - ў з и д а н ц и зи ш
н а т и ж а ­
си д а дон т а р к и б и д а м у р а к к а б
ў з г а р и ш л а р содир б ўлад и , у г ­
л евод, о қси л ва ё гл ар м а ж м у а - 
с н д а ў зг а р и ш л а р бўлиб, пиро- 
в а р д н а т и ж а д а д о н н и н г ози қ- 
о в қ а т л и к , 
тех н о л о ги и , 
ем -ха- 
ш а к л и к ва б ош қ а ф о й д ал и ху- 
с у с и я т л а р и к е с к и н и а с а я д и .
В. JI. К р ето в и ч
м а ъ л у м о т- 
л а р и г а к ў р а, д о н н и н г ў з-ў зн д ан
қ и зи ш и н а т и ж а с и д а
ф ерм ен т- 
л а р ва м и и р о о р ган и зм л ар т а ъ - 
сп р и д а ам п н л п в а ам м н ак л и
а зо т б и р и к м ал ар м и қдорп к ў - 
п а я д и , 
о қ с и л н и н г 
и сси қ л и к
т а ъ с и р и д а д е н а т у р а ц и я с и к у з а - 
т и л а д и . К р а х м а л н и н г к ў н ци см и ш а к а р г а п& рчаланади ва н а ф а с
о л и ш ж а р а ё н и д а эн ер ге т и к м а те р и а л с и ф а ти д а ф о й д ал а н и л а д и . 
М оғор з а м б у р у г л а р и т а р к и б и д а у ч р а й д и га н л и п а з а ф ер м е н ти и ш - 
т и р о к и д а л и п и д л а р ҳам ги д р о л и зл а н а д и .
Д он н и н г ў з -ў з и д а и қ и зи ш ж а р а ё н и н и н г пай до б ў л и ш и ва р и - 
в о ж л а н и ш и м а ъ л у м қ о и у и и я т л а р асо с п д а а м а л га о ш ад и . Ў з -ў з и - 
д ан қ и зи ш ж а р а ё н и дои м а с с ас и н и н г қ ай си ж о й и д а м н к р о о р га-
н и зм л а р , ҳ а ш а р о т ва к а н а л а р
у ч у п к у л а й ш арои т б ў л са, ў ш а
ж о й и д ан б о ш л ан ад и .
А м ал д а 
ў з-ў зи д а н
қ и з н ш
ж а р а ё н и н и н г
т у р л а р и б о ш л а- 
нмш ж о й и га ц араб фарк, қ п л и - 
н ад и . У я л и , ю кори д аи , п аст д ан , 
в е р т и к а л қ а в а т л и ва б у т у н л а й
ў з-ў зи д а п ц и зн ш б ў л и ш и м у м - 
к н н .
Д омни с а к л а ш д а у я л и ў з- 
ў з п д а н ц и з и ш к ў п у ч р а й - 
ди. У й нб к у п н л г а и дон м а с с а ­
с и н и н г 
х о х л а г а н
ж о й и д а
н а м л и к ва и ф л о с л п к н п н г ош и - 
ш п , 
бир х п л д аги д о н л а р н и н г
10-расм. Ў з-ў зп д ан
қ и з и ш ж а р а ­
ён ин и н г ри н о ж л ан и ш и п и х ар ак тер - 
л а й д и га н схема.
9-расм. 
Дон 
м ассаси н ин г 
қ а в а т - 
ц ап ат 
бўлнб 
уз-у зи д ан
ц и зи ш
турлари.