K. Turg‘unboyev, M. Tolipov, I. Oxunov

G.Kirshenshteynerning  (1854-1932  y.  Germaniya)  pedagogik  nazariyasi  maktablarni 

bolalarning  faol  harakatdagi  ehtiyojlarini  amalga  oshirishga,  ularda  ijodkorlikni  o‘stirishga 

qaratilgan islox qilishga doir g‘oyani o‘rtaga tashlaydi. Uning ta’kidlashicha pedagogik tizimining 

asosiy  tamoyillari-bolalarni  jamiyatda  har  tomonlama  tayyorlash  uchun  mehnat  maktablarini 

yaratish,  hamkorlik  malakalarini  rivojlantirish,  davlat  manfaatiga  xizmat  qiluvchi  bolalarning 

fuqarolik tarbiyasidir.  

Jon Dyui (1859-1952 y AQSh) pragmatik pedagogika asoschisi hisoblanadi. Bu pedagogning 

xizmati  shundaki,  u  maktab  bilan  hayotning  aloqasi,  ta’limning  individuallashuvi  kabi  ijtimoiy 

psixologik g‘oyalarga murojaat qilgan holda ta’lim tarbiya ishini amalga oshirish zarurligini ilgari 

surgan. 

Vilgelm  Lay  (1862-1926  y.  Germaniya)  “Harakatlar  pedagogikasi”ni  yaratdi.  U  inson 

faoliyati  va  mavjudligining  fiziologik  va  psixologik  mexanizmlarini  o‘zida  mujassamlashtiruvchi 

biologik  reaksiya  tamoyiliga  tayangan.  U  tarbiyaning  biologik  tomonini-tug‘ma  reflekslar,  sezgi, 

reaksiyalar, ularning  bolalar o‘yinlarida paydo bo‘lishini  va  ijtimoiy  tarbiyachining reaksiyalariga 

ta’sirini ko‘rsatgan.  

Hozirgacha  turli  davlat  olimlari  o‘rtasida  ijtimoiy  pedagogikaning  boshqa  pedagogik  fanlari 

orasidagi o‘rni borasida  –bu mustaqil fan bo‘la oladimi yoki faqatgina  yosh guruhlarini o‘rganish 

bilan cheklanadigan pedagogikaning mustaqil bir sohasi bo‘lib qolaveradimi, degan masalada bahs-

munozara davom etmoqda. 

Bu  bahslar,  yangi  fan  tushunchasining  shakllanmaganligi  ijtimoiy  pedagogika  mohiyatini 

inkor etuvchi ba’zi pedagoglar nazariyalarida paydo bo‘lgan. Masalan G.Noll va G.Boymer (20-30 

y)  ijtimoiy  pedagogikani  bolalarga  yordam  berish  va  voyaga  yetmaganlar  huquqbuzarliklarining 

profilaktikasi deb tushunishgan. 

 Ijtimoiy  pedagogikaning  mohiyatini  nemis  olimi  Paul  Natori  (XX  asrning  20-  yillari) 

umuman  boshqacha  ta’riflangan.  U  ijtimoiy  pedagog  jamiyatning  tarbiyaviy  kuchlarining 

yaqinlashtirish  muammosini  halqning  madaniy  va  axloqiy  darajasini  ko‘tarish  maqsadida  tadqiq 

etadi  deb  hisoblagan.  XX  asrning  60-yillarida  ijtimoiy  pedagogika  huquqbuzarlik  sodir  etgan 

bolalarga yordam berish, bolalar uyida tarbiya ishlari o‘tkazish maqsadidagi ijtimoiy tarbiya asosi 

sifatida e’tirof etila boshladi. Ijtimoiy pedagogika pedagogikani rivojlanishi bilan birga chet ellarda 

ijtimoiy pedagogika sohasidagi mutaxassislarning kasbga oid faoliyati ham rivojlandi. Xususan, XX 

asrning 70-yillarida  Germaniyada oliy ma’lumotli pedagoglar tayyorlana boshlandi. 

---

 

16 

XX asrning50-yillariga kelib ijtimoiy pedagogika muammolarining global darajaga yetganiga 

BMT  Bosh  Assambleyasi  tomonidan  20.11.1959  yil  va  20.11.1989  yilda  “Bola  huquqlari 

deklaratsiyasi”ning  qabul  qilinganligi  guvohlik  beradi.  Unda  alohida  e’tibor  yetimlarning  ijtimoiy 

himoyasiga,  ko‘p  bolali  oilalar,  kam  ta’minlangan  oilalar  bolalariga  ijtimoiy  yordam  ko‘rsatishga 

qaratilgan. 

Bizning  respublikamizda  ijtimoiy  pedagogika  an’ana  va  tamoyillarini  tiklash  va  uni 

rivojlantirish  masalasiga  alohida  ahamiyat  berilmoqda.  Buni  ma’naviy-ma’rifiy  ishlar  bo‘yicha 

ijtimoiy markazlarning tashkil etilganligidan ham yaqqol ko‘rishimiz mumkin.