K. Turg‘unboyev, M. Tolipov, I. Oxunov

Demokrit  (mil.  avv.  460-370  y)  o‘z  ta’limotida  tarbiyada  bola  tabiatini  hisobga  olish 

tamoyilini asoslab bergan. 

Aflotun (mil. avv. 423-347 y) ilk marotaba davlat va tarbiyaning o‘zaro munosabati g‘oyasini 

ilgari surgan. Uningcha, tarbiya ishi davlatning eng muhim vazifasi hisoblangan.  

Arastu (mil.avv. 384-322 y) antik dunyoda tarbiyaning eng to‘liq nazariyasini ishlab chiqqan. 

Aflotundan farqli o‘laroq u inson tarbiyasida asosiy urg‘uni davlatga to‘liq bo‘ysundirishga emas, 

balki  insonning  o‘zini  manfaatlariga  qaratadi.  Bundan  tashqari,  u  shaxsning  jamoat  bilan  uyg‘un 

rivojlanishi to‘g‘risidagi g‘oyani ham birinchilardan bo‘lib o‘rtaga tashlagan. 

Feodalizm  davri  tarbiyasining  o‘ziga  xos  xususiyatlari  asketizm,  dunyo  dinlari  qoidalariga 

qattiq  amal  qilish  bo‘lgan.  O‘sha  davrning  (VI-XII  asrlar)  ijtimoiy-pedagogik  g‘oyasini 

yaratuvchilari  o‘sib  kelayotgan  avlodga  singdirmoqchi  bo‘lgan  axloqiy  qadriyatlar  orasida 

hamdardlik, yaqinlarga yordam, xususan kasallar va nochorlarga yordam kabilar ham o‘z ifodasini 

topgan. 

XV-XVI  asrda  avval  Italiyada,  so‘ngra  Yevropaning  boshqa  davlatlarida  ijtimoiy  fikrlar 

rivojlana  boshlagan.  Bular  orasida  shaxs,  jamiyatni  insoniylashtirish,  individuallashtirish  alohida 

---

 

14 

o‘rinni  egallaydi.Shunday  qilib,  ijtimoiy  pedagogik  g‘oya  bo‘lgan  gumanizm  (insonparvarlik) 

tushunchasi maydonga kelgan. 

Uyg‘onish  davrida  ijtimoiy  gumanizm  g‘oyalarini  amalga  oshirila  boshlanishi  mashhur 

italiyalik pedagog-gumanist Vittorino de Genotre (1378-1446) tomonidan ilk marta “Quvonch uyi” 

nomli internat maktabning yaratilishi bilan bog‘liq.  

Bu  o‘rinda  shuni  ham  ta’kidlab  o‘tish  joizki,  antik  davrdan  e’tiboran  Yevropada  yetim 

bolalarni parvarish qilish, ularni tarbiyalash masalasi boshqa qit’alarga qaraganda ijobiy tus olgan. 

Manbalarga  ko‘ra  ota-onasiz  qolgan  bolalar  uchun  ilk  tarbiya  uylari  IV  asrda  Kesariya  (Kichik 

Osiyo) shaharida Vasiliy Kesariyning tashabbusi bilan paydo bo‘lgan. 787 yilda bunday muassasa 

Milandagi  soborda  ham  tashkil  etilgan.  O‘z-o‘zidan  ayonki  bunday  muassasalar  ruxoniylar 

tomonidan  boshqarilgan.  Bundan  ko‘rinadiki,  Yevropada  cherkov  «etim  va  nogiron  bolalarning” 

raxnamosi  bo‘lgan.  XIV  asrga  kelganda  Yevropada  bunday  tarbiya  uylarining  soni  30  dan  ortiq 

bo‘lgan. Muhimi shundaki, bu muassasalarda faqatgina tarbiya ishi nazariy jihatdangina emas, balki 

amaliy jarayonda ham amalga oshirilgan (bolalarga amaliy topshiriqlar berilgan). 

Parijda  1640  yilda  ruxoniy  Vinsentom  Depolen  tomonidan  asos  solingan  tarbiya  uyi  juda 

mashxur bo‘lgan. Bu muassasa Qirol Lyudovik XIV tomonidan xomiylikka olingan. 

Ijtimoiy  pedagogika  rivojining  ikkinchi  davri  -XVII-XIX  asrlar-  ijtimoiy-pedagogika  eng 

ilg‘or  g‘oyalar  va  ilmiy  konsepsiyalar  bilan  boyitilgan  davr  bo‘lgan  deb  aytish  mumkin.  Zotan 

XVIII-XIX  asrlar  davlat  va  jamoat  institutlari  bilan  biga  ijtimoiy-pedagogik  muammolarni  hal 

qilish g‘oyalarining paydo bo‘lishi davridir. Tarbiya masalalari jamiyat islohotlari, inson huquqlari 

tengligi  bilan  bog‘lana  boshlangan.  Aynan  shu  davrda  ijtimoiy-pedagogikaning  asosiy 

yo‘nalishlarining aniq faoliyatda amalga oshishi yuz beradi.  

 Ijtimoiy  pedagogik  g‘oyalarning  rivojlanishiga  fransuz  faylasufi,  yozuvchi,  ma’rifatparvar