K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

5. Bakteriofaglar
Bakteriya viruslari (bakteriofaglar). 1917-yilda fransuz mikrobio-
logi D. Errel ichburug‗ qo‗zg‗atuvchisi kulturasiga kasal odamning 
fltrlangan najasini qo‗shib, bakteriyalarning lizisga uchrashini kuzatgan. 
Ichburug‗ bakteriyalari kulturasini ko‗p marotaba qayta-qayta ekilganda 
ham lizis qiluvchi yahshiil nafaqat saqlanib qolgan, balki faol-ligi yana 
ham oshgan. Moyil bakteriyalarni erituvchi viruslar «bakteriofaglar» - 
bakteriyalarni «yeb qo‗yuvchilar» (lotin. phages - yeb qo‗yuvchi), bakte-
riyalar lizisi bilan tugovchi bakteriofaglar ta‘sirini - «bakteriofagiya 
hodisasi», deb nomlangan. 
6. Fag zarralarinig tuzulishi: 
Faglar mayda- mayda zarralar yoki korpuskulalardan iborat bo‗lib, 
boshcha va dumdan tashkil topgan va shaklan sipirmatazoidga o‗xshab 
ketadi. Faglarning katta kichikligi 20nm dan 200nm gacha boradi. 
Faglarda ham xuddi viruslardagidik tashqi oqsil parda va boshchasida 
nuklien kislota bor. Ko‗pchilik faglarda bu- ikki zanjirli DNK dir. Kim-
yoviy tarkibiy jihatidan bakteriofag zarralari nuklioproteidlardan iborat 
bo‗lib, 50-60 % oqsil va 40-50% DNK dan tashkil topgan.
Faglar spesifig xususiyatga egadir, ularning bu xususiyati faqat 
muayyan tur yoki tipdagi bakteriyalarda ko‗payish hamda faqat shularni 

---

141 
lizisga uchratish xossasidan iborat. Bir-biriga qon qardosh turdagi bakteriya 
turlarini ham lizisga uchrata oladigan polifaglar ham bor. Infeksion 
kasalliklarning laboratornik diognostikasida faglarning spesifiglik xossa-
laridan foydalaniladi. Fagning tashqi tasirlarlarga chi damliligi ancha yuqo-
ri, u dezenfeksiyalovchi moddalarning odatda ishlatiladigan konsentrasiya-
lariga: 1-2%li fenol eritmasi, 0,5%li sulema eritmasiga chidamlidir.Fagning 
azot va sulfat kislotalarga o‗rganib qolgani ham ko‗rilgan.
Fagning kelib chiqishi va tabiati xanuz noma‘lum bo‗lib kelmoq-
da.Fagning xo‗jayin –bakteria hisobiga ko‗paya olishi, o‗zgarishga 
uchrab,enzimlar ishlab chiqara olishi uning tabiatan tirik ekanligini isbot 
etadi.