K o m m u t a t s I ya t I z I m L a r I

 
 
 

---

212 
7.1.1. Keyingi avlod tarmog‘ining yuzaga kelish sharoitlari 
Keyingi avlod tarmog‘i (NGN
- Next Generation Networks
) biznesni 
rivoj- lantirish natijasida, ehtiyojlari o‘z shartlarini qo‘yadigan bozorda 
yuzaga keluvchi barcha yangiliklar kabi yuzaga keldi. Kompyuterlashtirish 
jarayoni ancha oldin boshlandi, lekin bugun ushbu jarayon biznes 
kompaniyalarda: 
kompyutersiz, 
tarmoqsiz, 
elektron 
pochta 
va 
booshqalarsiz 
mumkin 
bo‘lgan 
ishlar 
qanday 
bosqichgacha 
integratsiyalanganligi muhimdir. Zamonaviy texnologiyalarning o‘sish 
sur’ati hayratga soluvchi axborot oqimlarining katta hajmlari bilan birga 
olib borish kerak. Axborot tizimlar axborot oqimlaridan kompaniya 
faoliyatida samarali foydalanishda yig‘ish, tizimlash, tahlil qilishga 
yordam beruvchi asosiy asboblardan biri hisoblanadi. 
Bozorda burilish amalga oshdi, buning natijasida kanallar 
kommutatsiyasi to‘g‘risidagi so‘zlashuvdan paketlar kommutatsiyasi 
to‘g‘risidagi so‘zlashuvga o‘tdi. Tovushli aloqani taqdim etish an’anaviy 
xizmatlar kam talab etilmoqda, ulardan foyda tushib bormoqda. 
Bugun telekommunikatsiya bozori o‘ziga xos revolyusiyada 
yashamoqda. Yangi xizmatlar va ma’lumotlar trafigi asosiy bo‘lgan 
axborotni tarmoq bo‘ylab uzatiladigan o‘suvchi hajmlar yangi texnologik 
vositalarni talab qiladi. Bugungi kunda operatorlar vazifasi bo‘lib, 
transport tarmog‘i asosiy bo‘lgan undan yuqorida taqdim etiladigan muxim 
servis uchun foydalanuvchilarga xizmatlarning cheklanmagan spektrini 
taqdim etishga ega universal tarmoqlarni qurish hisoblanadi. 
Yaqin istiqbolda internet va telefoniya yagona tarmoqqa NGN (New 
Generation Network) birlashadi. Ushbu texnologiyani telekommunikatsiya 
bozorida kengaytirish uchun ko‘pgina kompaniyalar o‘zlashtirdilar. 
NGN texnologiyasi asosida to‘liq bog‘liqlik tamoyillarda jamiyatni 
qayta qurish konsepsiyasi yotgan, bunda barcha axborot resurslari istalgan 
muhitda umumqulay bo‘ladi va kishi qayerda bo‘lishidan qat’i nazar 
axborot etkazilgan bo‘lishi mumkin. Ushbu kompaniya na’munasi 
internetda paydo bo‘ldi (foydalanuvchi butundunyo tarmoqqa tushganda 
butun dunyoga kira olishga ega bo‘ladi), bu o‘z navbatida tarmoqning 
keng yoyilishiga olib keldi. 
NGN internetdan keng yo‘lakli foydalanish (100 Mbit/sek), paketli 
telefoniya, VPN (virtual xususiy tarmoq), “talab bo‘yicha video” va 
ajratilgan keng yo‘lakli kanallar kabi xizmatlarni taqdim etish imkoniga 
ega. Shunday qilib, NGN- keyingi avlod aloqa tarmog‘i (New step 
generation) – mediatrafikning barcha turlarini uzatishni va taqsimlangan 

---

213 
tarifikatsiyani 
qo‘shish 
hamda 
tahlil 
qilish 
imkoni 
bilan 
telekommunikatsiya xizmatlarning cheklanmagan spektrini taqsimlangan 
holda taqdim etishni ta’minlaydigan geterogen multiservis tarmog‘idir. 
Tovushni video servislar va ma’lumotlarni uzatish bo‘yicha 
xizmatlarni birlashtiruvchi, yangi texnologiyalardan foydalanib qurilgan 
integratsiyalangan tarmoqlar insonlarga nimani taklif etishlari mumkin? 
Masalan, multimedia markazi ulanadigan uyning bitta universal 
rozetkasini va kabel bo‘ylab hamma narsani: oddiy televideniya, talab 
bo‘yicha televideniya, abonentga kerak foydalanuvchi axborotni tarmoqqa 
yuborishi mumkin. Bundan keyin maishiy texnika mos ravishda jihozlasa, 
yagona tarmoqqa ulash «aqlli uy» konsepsiyasini ommaviy amalga 
oshirish to‘g‘risida gapirish mumkin. Ushbu yangi usulning muhim aspekti 
- ijtimoiydir. Kelajakda ushbu tizim yordamida imkoniyatlari cheklangan 
yoki kasalmand insonlar jismoniy holatining monitoringini amalga 
oshirishi mumkin. Bunda ular ijtimoiy va tibbiy yordamni tez olishlari 
mumkin. Wi- Fi rivojlanishini bugun kuzatish mumkin. Maishiy texnika 
qurilmalarida audioyozuv va fotografiyani qayta chiqarish imkoniga ega 
media adapterlar chiqariladi. Aniq muammolar mavjud, xususan “Sony” 
media adapterlar ushbu firma qurilmalari bilan va 802,11a standart 
bazasida ishlashi mumkin. Bundan tashqari, ular yordamida videosignalni 
qayta ishlab chiqish mumkin emas, ishlab chiqishlar etarlicha intensiv 
ravishda olib boriladi va takomillashgan qurilmalarning yuzaga kelishi tez 
sur’atda olib borilmoqda. Yagona standart to‘g‘risidagi bitim belgilovchi 
hisoblanadi, hozirda keng tarqalgan 802,11v yangi takomillashgani paydo 
bo‘lganda umumqabul qilingan deb hisoblanmaydi. Masalan, 802,11n 
standart 320 mbit/s tezlik bilan axborotni qabul qilishi mumkin. 
Asosiy o‘zgarishdan tashqari uyda universal rozetka paydo bo‘lishi 
muhim bo‘lgan xususiyatlari kelishi mumkin. U televideniyaga ham ta’sir 
etadi. Quydagi variant bo‘lishi mumkin: mavjud bo‘lgan kanallarni 
an’anaviy translyasiya qilish haqiqatda jamoa bo‘lib foydalanish antennasi 
plyus istalgan vaqtda, ma’lum narxda alohida qiziqqan dasturlarni olish 
imkoniyatidan foydalanish to‘lovining narxiga solishtirgan holda, bepul 
yoki arzon bo‘ladi. Bunda trafik uchun emas, agar internetdan faylni olish 
kabi, komponent tarkibi uchun to‘lash kerak bo‘ladi. Narxlar an’anaviy 
sotuvchilarning takliflari bilan taqqoslangan bo‘lishi kerak. Ya’ni talab 
bo‘yicha buyurtma berilgan film qo‘shni DVD magazinida sotib olinganga 
nisbatan qimmat bo‘lmasligi kerak. 
Integratsiyalangan tarmoqqa xonadonlardan tashqari mobil abonentlar 
va korporativ mijozlar ulanadi. Mobil telefonlar orqali uyga, axborotning 

---

214 
tashqi manbaiga kira olish mumkin. Mobil telefonlarga - adaptatsiyalangan 
(videofayllar) kabi, spetsifikka (o‘yinlar, viktorinalar, musiqa, logoturlar 
va boshqalar) mo‘ljallangan kontent mos ravishda yaratilishi kerak. 
NGN tarmog‘iga ulangan korxona va tashkilotlar individual 
abonentlardan farq qiladi, ular qo‘shimcha resurslardan foydalanish 
imkoniga ega. Xususan, ularga xususiy kontentni yaratish va sotish kiradi. 
Hozirgi kunda gazetalar va boshqa ommaviy axborot vositalari (OAV) 
mobil bozoriga ega ommaviy materiallar (kontent)ni sotish to‘g‘risidagi 
takliflar bilan chiqmoqda. 
Yana bir sxema elementi – mediasaqlash joyi, bu erda butun zarur 
kontent: sayt materiallaridan videoarxivgacha to‘planadi. Bunday 
saqlaydigan joylar etarlicha ko‘p bo‘ladi, shuning uchun “Port Vlsion” 
kompaniya ularning talabiga tayyorgarlikni hozirdan boshladi. Yaqinda u 
HDS – “Hitachi Data Systems” ma’lumotlar saqlashning eng yaxshi 
tizimlaridan bo‘lgan ishlab chiqaruvchi bilan rasmiy sherik bo‘ldi. 
Shahardan shaharga kontentning ko‘chishi qimmatdir, mahalliy 
saqlash joylarini yaratish ehtimoli ko‘proqdir. Har bir shaharda etarlicha 
bo‘lgan kutubxonalarga o‘xshash bo‘lishi kerak. Shunday qilib, mahalliy 
saqlash joylarida joylashgan o‘zining kontenti shaharlarda yuzaga keladi, 
bunda esa qulay va arzon bo‘ladi. 
NGN tarmog‘i va u bilan bog‘laydigan barcha elementlar ishining 
to‘liq modeli kimlar uchun fantastika bo‘lganda, jahonni zaif 
bo‘lmaguncha 
o‘zgaradigan 
texnik 
taraqqiyot 
sababli 
shunga 
o‘xshashliklar bo‘lib turadi. 
Uchinchi avlod texnologiyasining tamoyilial farqi multimediali kabel, 
multimediali bo‘lmagan zamonaviy xizmatlarning to‘liq ro‘yxatini 
ta’minlash imkoniyatidan iboratdir. Yangi aloqa tarmoqlarini yuritish bilan 
yuqori tezlikli turlarini, birinchi navbatda, oqimli video, video - 
konferensiya, video pochta, on - line savdo, joylashgan o‘rniga asoslangan 
servislar, on - line bankning, birja savdosi, spotr reportaj va boshqalar kabi 
interfaolni yuritish kerak.