K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

Genetik gipotezaga ko‘ra qarish jarayoni irsiyat nazoratida kechadi. Qarish 
irsiy jihatdan dasturlangan, maxsus qarish jarayonlarni idora qiluvchi genlarga 
bog‘liq deb tushuntiriladi. Bu gipotezaning isboti sifatida ko‘plab misollarni keltirish 
mumkin: ko‘pgina hayvonlarning yashash muddati aniq bir vaqtda tugaydi (tinch 
okean lososlari tuxum qo‘yganidan keyin yoppasiga o‘ladi). Hujayralarni sun'iy 
o’stirganda ularning faqat ma’lum songa ko‘paishi (30-50-70) kuzatiladi, ayrim 
a'zolar ontogenezning ma’lum muddatga yetganidan keyin o‘z faoliyatini to‘xtatadi 
(ayrisimon bez, jinsiy bezlar). Hozirgi vaqtda qarishga aloqador genlar aniqlanib, 
ularning faoliyatini boshqarish ustida genetik tajribalar o‘tkazilmoqda. 
O‘lim
 - ontogenezni yakunlovchi jarayon bo‘lib, uning sabablari turlichadir. Qarish 
natijasidagi o‘zgarishlar, patologik jarayonlar, tashqi muhitning ayrim salbiy omillari ta'siri o‘limga 
olib keladi. 
Umuman o‘lim – tabiiy, qonuniy hodisa. Ontogenez davomida organizm 
o‘limga tayyorlab boriladi. O‘lim biologik qonuniy hodisa bo‘lishiga qaramasdan, 
ma'lum bir tasodif shaklida o‘z ifodasini topadi. Odam hatto juda qarib o'lganda ham 
bunga yurak kasalliklari, yomon o‘smalar, zotiljam va boshqa kasalliklar sabab 
bo‘ladi. Tasodifiy hodisalar ontogenezning har qanday davrida ham o‘limga sabab 
bo‘lishi mumkin. 
O‘limning ikki bosqichi tafovut etiladi: 1)klinik o‘lim, 2)biologik o‘lim. 
Klinik o‘lim 2-6 min davom etib nafas olish, yurak faoliyati to’xtaydi, 
reflekslar yo’qoladi, lekin moddalar almashinishi saqlanadi. Shu davr ichida 
organizm hayot faoliyatini qayta tiklash va uni tiriltirish mumkin. 
Agar moddalarning qayta tiklanishi buzilsa, hujayralarda autoliz va 
parchalanish kuzatilsa, bunday o‘lim biologik o‘lim deb ataladi. 
Klinik o‘lim davomida organizmning qayta tiriltirilishiga reanimatsiya 
deyiladi. Reanimatsiya xizmati hozirgi vaqtda shifohonalarda ancha yahshi yo‘lga 
qo‘ilgan. Lekin reanimatsiya amalga oshishi uchun hayotiy muhim sistemalarda: 
yurak qon tomirlari, nerv sistemalarida chuqur o‘zgarishlar bo‘lmasligi taqozo etiladi.
 
Asosan ko‘p qon yoqotganda, cho‘kib ketganda, elektr toki bilan 
jarohatlanganda reanimatsiya usullari samarali natijalar beradi.