K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

18-Mavzu. Ontogenezning postembrional davri. 
 
Mavzuning mazmuni 
Postembrional rivjlanishning to‘g‘ridan-to‘g‘ri va noto‘g‘ri xillari tafovut 
etiladi.  Lichinkasiz va ona qornida kechuvchi ontogenezda to‘g‘ridan-to‘g‘ri  , 
lichinkali ontogenezda esa noto‘g‘ri postembrional rivojlanish kuzatiladi. 
 Noto‘g‘ri 
postembrional 
rivojlanish odatda juda murakkab bo‘lib, metamorfoz 
deb ham yuritiladi. Bunday rivojlanish - organizmlarning yashash muhitiga 
moslashib rivojlanishi bo‘lib, lichinkalarning yashash sharoiti yetuk  individlardan 
farqlanib, ular orasida ozuqa, yashash sharoiti kabilar uchun raqobat kuzatilmaydi. 
 Metamorfoz 
to‘liq va to‘liqmas bo‘ladi. Metamorfoz faqat umurtqasizlardagina 
uchrab qolmasdan, qobiqlilarda (assidiyada), suvda va quruqlikda yashovchilarda 
ham uchraydi. 
 
Amfibiya lichinkasi bo‘lmish itbaliqda  suvda yashash uchun ayrim 
moslamalar bo‘lib, ular amfibiyaning ajdodlari - baliqlarga hos bo‘lgan belgilardir. 
Bunday ajdod belgilariga tana shakli, suzgichlarning mavjudligi, jabra bilan nafsa 
olish va bitta qon aylanish doirasining bo‘lishi kiradi. 
 
Metamorfoz davomida lichinkaga xos a`zolar qaytadan o'zgarib yetuk 
organizm a’zolarini hosil qiladi. Metamorfoz asosan ichki sekretsiya bezlari mahsuli 
bo‘lmish gormonlar tomonidan boshqariladi. Hashoratlarda metamorfoz nerv 
sistemasida sintezlanadigan ekdizon gormoni orqali boshqariladi. Amfibiyalardagi 
metamorfoz esa qalqonsimon bez gormonlari (tiroksin) yordamida amalga oshadi. 
 
Odamning postehmbrional ontogenezini quyidagi davrlarga bo‘lib o‘rganiladi: 
1.Yuvenil davri (balog‘atga yetguncha bo‘lgan davr). 
2.Yetuklik, yoki pubertat davri (yetuk, balog‘atga yetgan davr). 
3. Qarilik davri.  

---

 
 118
 
Odam ontogenezning davrlarga bo‘linishi ayrim sistemalar: suyak, nerv, jinsiy 
sistemalarning shakllanishi, o'sishi, takomillashuvi bilan bog‘liqdir. 
 
Odamda hayvonot olami vakillaridan farqli o‘laroq yuvenil davri birmuncha 
uzoqroq kechadi. Chunki odam bu davrda faqat morfologik  jihatdangina 
takomillashmasdan, shaxs shakllanishi, ijtimoiy muhitga moslashish kabi holatlarni 
ham boshidan kechiradi.