K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

Proembrional rivojlanish.   Bu davrda gametogenez jaraynlari kuzatiladi.  
Tuxum hujayrada kuzatiladigan quyidagi jarayonlar muhim ahamiyatga ega: 
1.Genlar amplifikatsiyasi. 
2.Ko‘p miqdorda RNK lar sintezlanishi. 
3.Sitoplazmada ozuqa moddalar to'planishi, bu moddalar har xil taqsimlanishi. 
4.Sitoplazmaning differensiyasiyalanishi (farqlanishi). 
Gametogenez. Spermatozoid erkak organizmning urug‘donida yetiladi. 
Spermatozoidning dastlabki hujayrasi spermatogonyjalar bo‘lib, ular mitoz yo‘li bilan 
ko‘payadi va o‘sib, yiriklashib birinchi tartibli spermatozoidlarga aylanadi (30-rasm). 
Ular meyoz yo‘li bilan yetilib, ikkinchi tartibli spermatotsitlar va spermatidalarni 
hosil qiladi. Spermatida dum hosil qilish yo‘li bilan spermatozoidga aylanadi. Yetuk 
urug‘ hujayrasi (31-rasm) uch qismdan: bosh, bo‘yin va dumdan tuzilgan bo‘lib, juda 
kichik sitoplazmaga ega. Yana uning boshida Gol'ji kompleksi mahsuli - akrosoma 
ham mavjud. Bo‘ynida ko‘plab mitoxondriyalar va sentriol joylashgan. Ularning eng 
yirigi (52-70 mkm) - tritonlarda uchraydi. 
 
Tuxum hujayrasi tuxumdonda yetiladi. Tuxumning dastlabki hujayralari 
ovogoniyalar deb ataladi va ular xromosomaning diploid to‘plamiga ega bo‘lib, mitoz 
yo‘li bilan ko‘payadi (32-rasm). Ovogoniyalar sut emizuvchilarda va odamlarda faqat 
embrionda uchraydi. 
 
Embrional davrda ovogoniyalardan hosil bo‘lgan birinchi tartibli ovotsitlar 
tug‘ilgandan keyin balog‘atga yetguncha o‘zgarishlarga uchramay saqlanib turadi. 
Balog‘atga yetish davriida u o‘sa boshlaydi, yog‘, sariqlik, pigmentlar to‘playdi. 
Shundan so‘ng yetilish davriga o‘tib, meyoz yo‘li bilan bo‘linadi. Lekin qiz 
hujayralar orasida sitoplazma teng taqsimlanmaydi. Birinchi meyotik bulinish 
natijasida bitta yirik - ikkinchi tartibli ovotsit va bitta kichik – yo‘naltiruvchi tana 
(reduktsion tana) hosil bo‘ladi. Ikkinchi meyotik bo‘linishda ham sitoplazmaning 
noto‘g‘ri taqsimlanishi kuzatiladi. Yetilish davrining oxiriga kelib bitta yirik ovotsit 
va uchta kichik yo’naltiruvchi tanalar hosil bo‘ladi. Sitoplazmaning ana shunday 
noto‘g‘ri taqsimlanishi natijasida bitta tuhum hujayrasi ma'lum miqdorda oziq 
modda, sitoplazma bilan ta’minlanadi. Natijada tuxum hujayrasi yetiladigan homilani 
ma'lum darajada ozuqa bilan ta'minlaydi.   
 
 
 
 

---

 
 108