K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

7-Mavzu. Genlarning o‘zaro ta’siri. 
Mavzuning mazmuni.  
Organizm genotipi ma’lum tartibda o'zaro bir-biriga ta’sir ko'rsatuvchi genlar 
sistemasidir. Genlarning asosan ikki  xil o‘zaro ta'siri tafovut etiladi: allel genlarning 
o‘zaro ta'siri va allelmas genlarning o‘zaro ta'siri. 
 
Genlarning o‘zaro ta'sirini quyidagicha ifodalash mumkin: 
I.Allel genlarning o‘zaro ta'siri: 
1) dominantlik;   2) to'liqmas dominantlik;  3) o‘ta dominantlik ; 
4) resessivlik;  5)kodominantlik;  6) ko‘p allellik 
II.Allelmas genlarning o‘zaro ta‘siri: 
1) epistaz;  2) komplementarlik;   3)polimeriya. 
Ana shu o‘zaro ta‘sir shakllari bilan qiskacha tanishib chiqaylik. 
 
Allel genlarning o‘zaro ta'siri. 
 
1.  To’liqmas dominantlik yoki oraliq dominantlik. Organizm geterozigota holatida 
bo'lganida resessiv gen dominant genning to’liq namoyon bo’lishiga yol 
qo'ymaydi. Natijada fenotip oraliq xususiyatga ega bo'lib qoladi. Masalan, 
odamda ko‘z soqqasining normal rivojlanishini dominant gen (A), 
rivojlanmasligini resessiv gen (a) nazorat qiladi. Geterozigota holatida (Aa) chala 
dominantlik natijasida ko‘z soqqasi kichik bo‘ladi. 
2.  Dominantlik bilan avvalgi mashg’ulotda tanishib chiqqanmiz. Belgi 
gomozigotlarda (AA), geterozigotalarda (Aa) kham juzaga chiqadi. 
2. Recessivlik belgi faqat gomozigotalarda (aa) yuzaga chiqadi. 
2.  O‘ta dominantlik. Geterozigota holatida (Aa) dominant genning ta‘siri kuchliroq 
namoyon bo‘ladi. 
3.  Kodominantlik. Geterozigota  holatida  har ikkala gen biri-biridan mustaqil 
ravishda o‘z ta‘sirini yuzaga chiqaradi. Bu usulda odamda IV qon guruhi 
aniqlanadi (I
A
I
B
). 
4.  Ko‘p allellik. Ko‘pincha genlar ikkitadan ko‘proq allellarga ega bo‘lishi mumkin. 
Bu  holat ko‘p allellik deb ataladi. Bunga tipik misol quyonlar rangini aniqlovchi 
allelardir: C allel boshqa allellardan dominantlik qiladi, terining qora rangini 
belgilaydi.  
c
h
 - oyoq panjalari, dum, quloq, burunning qora rangini belgilaydi ( himolay rangi), 
c
ch
  - shinshilla rangini, c-albinizmni belgilaydi. Ularning bir-biriga ta’sirini  

---

 
 51
C  > c
h
 >c
ch
 > c    sifatida ifodalash mumkin. 
 
Ko‘p allelikka boshqa misol qilib qon  guruhlari allellarini keltirish mumkin. 
Odamdagi O, A, В, AВ qon  guruhlarini I
0
, I
A
, I
B
 allellarning o‘zaro ta'siri belgilaydi.