K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

I.p+q=1(100%)       II.p
2
+2pq+q
2
=1(100%) 
Bunda: p-dominant allel chastotasi 
 
   q-resessiv allel chastotasi 
     
   p
2
-dominant gomozigot genotip chastotasi 
 
   2pq-geterozigot genotip chastotali 
 
   q
2
-resessiv gomozigot genotip chastotasi 
Molekulyar-genetika usullari-uch xil usuldan iborat:  
1.Sekvenirlash 
2.DNK-zondlari 
3.Gen daktiloskopijasi (genotiposkopija) 
A)Sekvenirlash - DNKda nukleotidlar ketma-ketligini aniqlash usuli. DNK-zondlari 
tayyorlash, genlarni klonlashtirishda, biotehnologiyada, gen terapiyasida qo'llaniladi. 
B) DNK-zondlari usuli - zondning kasal DNKsi qismi bilan duragaylashishiga 
asoslangan. Zondlar - mutant genga mos keluvchi, nishonlangan, qisqa nukleotidlar 
ketma-ketligi. 
Bu usul quyidagi maqsadlarda qo’llaniladi: 
1.Mutant genning DNKda  lokusini aniqlashda. 
2.Gen mutatsiyalariga bog‘liq kasalliklarga tashhis qo‘yishda. 
3.Genlarni xaritalashtirishda. 
4.Genning geterozigot tashuvchilarni aniqlashda. 
DNK-zondi usuli quyidagi  bosqichlarda amalga oshiriladi. 
1.Kasaldan birnechta mg DNK olinadi. 
2.DNKni restriktaza yordamida bo‘laklarda ajratiladi. 
3.Bo‘laklarni elektroforez yordamida tartibli joylashtiriladi. 
4.Alohida zanjirlar olish uchun denaturatsiyalanadi. 
5.Fragmentlar membranali filtrlarga joylashtiriladi. 
6.Filtrlarga nishonlangan zond kiritiladi. 
7.Fotoemulsiyani ekspozitsiyalash yordamida duragaylashish joylari aniqlanadi 

---

 
 90
 
Agar o‘rganilayotgan DNK qismi zondga komplementar bo‘lsa - 
duragaylashish kuzatiladi. Bu qism izotop ta'sirida nurlanishi natijasida 
fotoqog’ozda shu joy qorayib ko‘rinadi. 
C).  Gen daktiloskopiyasi usuli (genotiposkopiya). DNK molekulasida o‘zgarmas 
(konservativ) va o‘ta o‘zgaruvchan (gipervariabel) qismlar mavjud. O‘ta 
o‘zgaruvchan nukleotiddlar ketma-ketligi genomning juda kichik qismini (1-2%) 
tashkil qiladi. Saxslarning irsiy individualligi o'sha o‘zgaruvchan qismlarga bog’liq. 
 
Gen daktiloskopiyasi - insonlarda o‘ta o‘zgaruvchan DNK qismlarini 
aniqlashga asoslangan. 
 
Gen daktiloskopiyasini amalga oshirish uchun tekshirilayotgan shaxs 
o‘qimalaridan oz miqdorda DNK ajratib olinib, murakkab molekulyar-genetik 
usullarda o‘ta-o‘zgaruvchan DNK qismlari tahlil qilindi. 
 
Gen daktiloskopiyasi - quyidagi maqsadlarda qollaniladi: 
1.Saxslarni aniqlashda. 
2.Egizaklar zigotaligini aniqlashda. 
3.Genning ota yoki onaga tegishliligini aniqlashda. 
4.Ota-onalarni aniqlashda. 
5.Odam genlarini   xaritalashtirishda.