К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

жамоа 
шартномалари
да хусусан: 
–
меҳнатга ҳақ тўлаш шакли, тизими, миқдори, пул мукофотлари, 
нафақалар, компенсациялар, қўшимча тўловлар; 
–
нархларнинг ўзгариб бориши, инфляция даражаси, жамоа шартномаси 
билан белгиланган кўрсаткичларни бажарилишига қараб меҳнатга ҳақ 
тўлашни тартибга солиш механизми; 
–
ишни таълим билан қўшиб олиб борувчи ходимлар учун имтиёзлар; 
–
ижтимоий ва мажбурий тарздаги тиббий ҳамда ижтимоий суғурта; 
–
иш берувчи томонидан ўз ходимларининг шахсий жамғариб 
бориладиган пенсия ҳисобварақларига қўшимча бадаллар киритиш 
миқдорлари ва муддатлари бўйича иш берувчи ва ходимларнинг ўзаро 
мажбуриятлари киритилиши мумкин
1
. 
1
Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат Кодекси. 37,47-49-моддалар // http:// 
www.Lex.uz. 

---

435 
Меҳнатга ҳақ тўлашни ташкил этишда унинг ходимлар меҳнат 
мотивациясини кучайтиришга хизмат қиладиган рағабтлантирувчи 
функцияси тўлиқ амал этиши долзарб вазифадир. Бу меҳнатга ҳақ тўлаш 
сиёсатини ижтимоий дастурлар, инфляция даражасини янада пасайтириш 
билан узвий боғлиқ ҳолда олиб боришни талаб этади. 
14.5.
 
М
ЕҲНАТГА ҲАҚ ТЎЛАШ ТИЗИМЛАРИ
 
Меҳнатга ҳақ тўлаш тизимлари
– бу меҳнатнинг миқдор натижалари ва 
сифатига (унинг мураккаблиги, интенсивлиги, шарт-шароитларига) боғлиқ 
равишда иш ҳақини белгилаш механизмидир.
 
Меҳнатга ҳақ тўлаш ишбай ва вақтбай тизимларидан иборатдир 
(14.5-расм).
 
 
14.5- расм. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг шакллари 
 
Иш ҳақининг ишбай тизими
вақт бирлиги ҳисобига бажарилган иш 
миқдори ёки маҳсулот бирлигини ишлаб чиқариш учун сарфланган 
меҳнатга ҳақ тўлашга асосланган. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай усулини 
қўллаш учун: 
• 
меҳнатни нормалаш; 
• 
меҳнат сарфини ҳисобга олиш; 
• 
меҳнат натижасини ҳисобга олиш; 
• 
меҳнат унумдорлигини аниқлаш талаб этилади. 
Уларнинг ҳар бири ўз хусусиятлари, афзаллик ва камчиликларига эга
1
.
Иш ҳақининг ишбай усулини: 
• 
бевосита ишбай; 
• 
ишбай-мукофотли; 
• 
ишбай-прогрессив; 
• 
билвосита ишбай; 
1
Рофе.А.И. Экономика и социология труда:Учебник. -М.:КНОРУС, 2010.-С.349.
Ишбай (бажарилган иш 
ҳажми асосида) 
Вақтбай (ишланган вақт 
асосида) 
Меҳнатга ҳақ 
тўлашнинг шакллари 

---

436 
• 
аккорд; 
• 
аккорд-мукофотли шакллари тарзида ташкил этиш мумкин.