К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

VI БОБ. МЕҲНАТ ПОТЕНЦИАЛИ 
6.1.
 
«М
ЕҲНАТ ПОТЕНЦИАЛИ
» 
ТУШУНЧАСИ ВА УНИНГ НАЗАРИЯСИ
 
«Меҳнат потенциали»
тушунчаси илмий адабиётда нисбатан яқинда – 
1980-йилларда муомалага киритилди. 
Меҳнат потенциали
– бу муайян бир 
жамиятда меҳнат фаоллигига эга аҳоли демографик, ижтимоий ва маънавий 
хусусиятларининг жамланмаси бўлиб, ана шу потенциалнинг ушбу 
жамиятда мавжуд бўлган меҳнат муносабатларига жалб қилинганлигини 
ёки жалб қилиниши мумкинлигини англатади. 
Меҳнат потенциали ишлаб чиқаришнинг инсон омили шакли 
ҳисобланади, яъни меҳнат потенциалида фақат иш билан бандлар ҳисобга 
олинади.
Жамиятнинг меҳнат потенциали таркиби
га ўзаро боғлиқ бўлган уч 
кичик тизим киради (6.1-расм). Улар қуйидагилардан иборатдир: 
1. Демографик кичик тизим. Унинг таркибига қуйидагилар киради: 
–
барча ижтимоий муносабатларнинг жисмоний элтувчилари 
сифатидаги инсон авлодларининг муттасил янгиланиб туришини 
таъминлайдиган демографик жараёнлар; 
–
аҳоли турли тоифалари ва ёшлари гуруҳларининг саломатлагини 
баҳоланиши; 
–
меҳнат фаоллигига эга аҳолининг ёш гуруҳлари миқдори умумий 
чегаралари манбаларидан бири сифатидаги миграция оқимлари. 

---

197 
6.1-расм. Жамиятнинг меҳнат потенциали таркиби
 
Демографик кичик тизим меҳнат потенциали миқдор унсурининг 
асосини ташкил этади. Аҳолининг кенгайтирилган тарзда шаклланиши 
шароитларида меҳнат потенциали муттасил кўпайиб ва ёшариб боради, 
аҳолининг оддий ёки қисқартирилган тарзда шаклланишда эса у миқдор 
жихатидан камайиб, қаришга ўтади. 
2. Ижтимоий-иқтисодий кичик тизим. Мазкур кичик тизим аҳоли 
меҳнат потенциалининг сифат унсуридир. Унда марказий ўриннни хўжалик 
юритиш усули, бандлик шакллари, моддий рағбатлантириш тизимлари 
билан боғлиқ аҳолининг меҳнат фаоллиги масаласи эгаллайди. Бозор 
иқтисодиёти шароитларида ходимларнинг иш жойининг йўқотиши, 
ўзгартириши, ёки қайта малакалаштирилиши оқибатларини бартараф этиш 
учун самарали ижтимоий кафолатлар ва қўллаб-қувватлаш тизими 
яратилиши керак. 
3. Ижтимоий-психологик кичик тизим. У меҳнат фаолиятининг 
субъекти сифатидаги шахсни шакллантиришда пайдо бўладиган 
муаммоларни ҳал қилишга йўналтирилган. Ушбу кичик тизим шахснинг 
тарбияланиши, таълим олиши, касбий тайёрланиши натижасида 
шакллантириладиган меҳнат қобилияти шаклланиши учун зарурдир.
Жамиятнинг меҳнат потенциали тушунчасини авлод меҳнат 
потенциали тушунчасидан фарқлаш керак.