К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

18.4.
 
И
ЖТИМОИЙ
-
МЕҲНАТ НИЗОЛАРИ ВА 
УЛАРНИ ҲАЛ ҚИЛИШ УСУЛЛАРИ
 
Ижтимоий-меҳнат низолари
- ижтимоий-меҳнат муносабатларидаги 
зиддиятлардир (18.3-расм). К.Болдинг “низолар”га “онгли равишда англаб 
етилган ва пишиб етилган манфаатлардаги зиддиятлар ва уларнинг тўқнаш 
келишидир”
1
деган таърифни берган.
Аммо ижтимоий-меҳнат низоларини келтириб чиқардиган ушбу 
зиддиятларнинг ҳаммаси ҳам манфаатларнинг тўқнаш келишига олиб 
келмайди. Улар қуйидаги ҳолатларда ижтимоий-меҳнат низоларини 
келтириб чиқаради: 
• зиддиятлар ижтимоий-меҳнат муносабатлари субъектларининг 
нуқтаи назари бир-бирини истисно этишига асосланган бўлса; 
• зиддиятлар ҳаддан ташқари ўткир бўлса;
• зиддиятлар томонлар учун тушунарли, ёки, аксинча тушунарсиз 
бўлса; 
• зиддиятлар узоқ вақт давомида тўпланиб келган, ёки, аксинча, 
бирдан кучайиб кетса ва бошқалар. 
Меҳнат низоларининг якка ва жамоавий турлари фарқланади. 
Якка меҳнат низолари
— бу иш берувчи ва ходим ўртасида меҳнат 
тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларни, меҳнат 
шартномасида назарда тутилган меҳнат шартларини қўлланиш юзасидан 
1
 
Boulding K.E. Conflict and Defence: A General Theory. New York : Harper, 1962. – P. 5. 

---

552 
келиб чиққан келишмовчиликлардир. Якка меҳнат низосида, бир 
томондан, алоҳида ходим, иккинчи томондан, иш берувчи иштирок этади. 
 
 
 
18.3-расм. Меҳнат низоларининг хусусияти 
Жамоавий меҳнат низолари 
— бу иш берувчилар бирлашмаси ва 
ходимларнинг вакиллик органлари ўртасида меҳнатнинг янги шартларини 
белгилаш ва мавжуд шартларини ўзгартириш, жамоа шартномалари ва 
келишувларини тузиш, ўзгартириш ва бажариш юзасидан келиб чиққан 
келишмовчиликлардир. Жамоаларга доир меҳнат низоларида ёлланма 
ходимларнинг жамоаси яхлит ташкилий тузилма сифатида иш берувчига 
ёки унинг ваколатли органига қарши туради. 
Алоҳида шахслар ва гуруҳлар низога бевосита ва билвосита алоқадор 
бўлади, унинг субъектлари ҳисобланади. Улар қуйидаги категорияларга 
ажратилиши мумкин: 
• бирламчи иштирокчилар; 
• иккиламчи иштирокчилар; 
• низо муҳити. 
Барча меҳнат низолари уларнинг субъектлари қайси ижтимоий 
гуруҳга мансублиги, роли, мақомига кўра “бетакрор”дир. Агар меҳнат 
жараёнида айрим ходимлар, гуруҳ, меҳнат жамоасининг мақсадлари ўзаро 
бир-бирига зид келиб қолса, улар бу қарама-қарши туришда