К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

16.2-жадвал 
 
Муносиб меҳнат жараёнида ходимларни ижтимоий ҳимоя қилиш 
унсурлари, механизмлари ва тизимлари 
 
 
Унсурлар 
Механизмлар 
Тизимлар 
Ижтимоий кафолатлар – 
миллий даражада: 
меҳнат, ижтимоий 
қонунчилик; техника 
хавфсизлиги ва меҳнат 
гигиенаси
Иқтисодий, 
ҳуқуқий, 
сиёсий 
Давлат минимал ижтимоий 
стандартлари: тиббий ёрдам, 
касбга йўналтириш ва касбга 
тайёрлаш 
Жамоа, ҳудудий, тармоқ 
ва бош келишувлардаги 
ижтимоий кафолатлар 
Ижтимоий 
Меҳнатни муҳофаза қилиш, 
касбий хавф-хатарнинг 
профилактикаси, баҳоланиши, 
камайтирилиши, ишлаб 
чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни 
текшириш 
Халқаро меҳнат 
ташкилоти конвенция ва 
тавсияларидаги 
ижтимоий кафолатлар 
Иқтисодий, 
ҳуқуқий 
Касб касаллиги ва ишлаб 
чиқаришда меҳнат қобилиятини 
йўқотганлигини аниқлаш, тиббий, 
ишсизлик бўйича нафақа, ишлаб 
чиқаришдаги бахтсиз 
ҳодисалардан ижтимоий суғурта 
в) юридик мақоми ҳамда иқтисодий имкониятларидан келиб чиққан 
ҳолда аниқ мақсадли функцияларни бажарадиган ижтимой муҳофаза 
қилиш муассасалари. 
16.4.
 
Х
ОДИМЛАРНИ ИЖТИМОИЙ
-
ИҚТИСОДИЙ 
МУҲОФАЗА ҚИЛИШ МЕХАНИЗМИ
 
Иш билан банд бўлган ходимларни ижтимоий-иқтисодий муҳофаза қилиш 
механизми қуйдагилардан таркиб топган: 
1) ижтимоий- меҳнат кафолатлари: 
•
иш вақти давомийлиги, меҳнат ва дам олиш вақтини, меҳнатга 
лаёқатли ёш чегарасини тартибга солиш; 
•
моддий таъминот – энг кам иш ҳақи миқдори, тариф сеткалари, 
вақтинча меҳнатга лаёқатни йўқотгандаги тўловлар ва ҳоказолар; 
•
касб таълимоти – ходимларни касбий тайёрлаш ва қайта тайёрлаш, 
меҳнат фаолияти шароитларидан хабардор қилиш. 
2) тиббий кафолатлар: 

---

491 
•
дастлабки ва даврий тиббий кўриклар ўтказиш; 
•
ишлаб чиқаришда жароҳат олганларни даволаш. 
3) компенсация – реабилитация кафолатлари: 
•
ходимнинг меҳнат фаолиятини амалга ошириш пайтида соғлиғига 
етказилган зарарни моддий жиҳатдан қоплаш; 
•
ишлаб чиқаришда соғлиғига зарар етганларни тиббий, касбий ва 
ижтимой реабилитация қилиш; 
•
ноқулай меҳнат шароитларидаги иш учун имтиёзлар ва 
компенсациялар. 
4) ташкилий кафолатлар: 
•
иш жойларидаги шарт-шароитлар ва меҳнатни муҳофаза қилиш 
тизимини экспертизадан ўтказиш; 
•
ишлаб чиқаришда бахтсиз ҳодисалар сабабларини текшириш. 
Халқаро меҳнат ташкилотининг Муносиб меҳнат дастурида 
ходимларнинг ижтимоий ҳимояланиши индикаторлари сифатида 
қуйидагилар белгиланган: 
•
давлатнинг ижтимоий таъминот учун харажатлари; 
•
кўзда тутилмаган вазиятлар: ишсизлик, касалланиш, оналик 
(ҳомиладорлик ва болаларни тарбиялаш), ишлаб чиқаришда бахтсиз 
ҳодисалар, пенсия ёшига етиш ҳолатларида ҳимояланишга муҳтож 
ходимларнинг тегишли тоифалари умумий сонида ижтимоий 
кафолатларга эга муайян тоифадаги ходимларнинг улуши; 
•
ялпи 
ички 
маҳсулот 
ҳажмида 
ижтимоий 
таъминот 
харажатларининг улуши. 
Халқаро меҳнат ташкилотининг Муносиб меҳнат дастурида меҳнат 
шароитлари, меҳнат муҳофазаси ва хавфсизлиги марказий ўринлардан 
бирини эгаллайди.