K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Parda hosil qiluvchilarning aralashmalari asosidagi lok-bo‘-
yoq materiallari. Moyli va emalli bo‘yoqlarning tarkibida faqat 
bitta parda hosil qiluvchi bo‘yoqlar bo‘lsa, bo‘yoq xususiyatlari 
bo‘yicha kamchilikka ega bo‘ladi. Shuning uchun lok-bo‘yoq ma-
teriallari ishlab chiqarishda parda hosil qiluvchilarning aralash-
malaridan  (modifikatorlardan)  foydalaniladi. Yuqorida  keltirilgan 
alkidli smolalar juda keng tarqalgan modifikator hisoblanadi. Ma­
salan, qoplamaning adgezion xususiyatini, elastikligi va yaltiroq-
ligini oshirish uchun emallarga gliftalli smolalar qo‘shiladi. Bun-
day  modifikator  asosida  qurish  tezligi  bo‘yicha  toza  nitroemalga 
xos, qoplamaning xususiyatlari bo‘yicha esa gliftalga xos bo‘lgan 
nitrogliftalli emal olinadi. 
Parda hosil qiluvchilarning aralashmalari asosidagi emallar 
jumlasiga  МЛ–12  turidagi  melaminalkidli  emallar  ham  kiradi. 
Mela minalkidli emallar avtomobillarning kuzovlari, qanotlari va 
kabinalarini bo‘yashda ishlatiladi. Ular alkidli va melaminformal-
degidli smolalar aralashmasidagi pigmentlar suspenziyasidan iborat 
bo‘ladi. Melaminalkidli emallarning qovushoqligini ta’minlashda 
solvet yoki maxsus erituvchilardan (№ 651 va boshqalar) foyda-
laniladi. Melaminalkidli emallar asosida yuqori sifatli qoplama-
lar hosil qi lish uchun ularni yuqori haroratlarda (120–140°C) qu-
ritish lozim. Ular jilolamasdan turib yaxshi yaltiraydigan, suv va 
neft mahsulotlari ta’siriga chidamli, elastik, qattiq qoplama olish 
imkonini beradi. МЛ–12 turidagi emallar taxminan 100 xil rangda 
ishlab chiqariladi. 
Avtomobil  sanoatida  МЛ–12  turidagi  bo‘yoqlardan  tashqari 
boshqa turdagi parda hosil qiluvchilarning aralashmalari asosidagi 
277
bo‘yoqlardan ham foydalaniladi. Bunday bo‘yoqlar jumlasiga qu-
yidagilar kiradi: ГФ–017 melaminalkidli gruntovkalari (fosfatlan-
gan sirtga ega bo‘lgan uzel va detallarni bo‘yashda ishlatiladi); МЛ–
152 emali (yuk avtomobillarining kabina va qanotlarini bo‘yashda 
ishlatiladi); МЛ–197 va МЛ–1100 emallari (yengil avtomobillarn-
ing kuzovi, qanotlari va uzellarini bo‘yashda ishlatiladi); МШ–123 
markali mochevina-alkidli emallar (avtomobil ramalari, g‘ildirak 
disklari, radiatorlar va boshqa detallarni bo‘yashda ishlatiladi); 
МШ–145  (yuk  avtomobillarining  metall  va  taxta  platformalarini 
bo‘yashda  ishlatiladi);  ФЛ–787  markali  fenolformaldegid­alkidli 
emal (yonilg‘i baklarining ichki sirtlarini bo‘yashda ishlatiladi); 
MC–006 markali alkidli-stirolli shpaklovka, MC–17 markali emal 
(dvigatelni bo‘yashda ishlatiladi) va boshqalar. 
Termoplastik smolalardan olinadigan perxlorvinilli va akrilli 
emallar metallar, yog‘och, betonni bo‘yashda keng ishlatiladi. Ho-
sil bo‘lgan pardalar yonmaydi, nam ta’siriga chidamli, neft mah-
sulotlari tegadigan sharoitda ham ishlay oladi. Perxlorvinilli emal-
lar xona haroratida 2–3 soat mobaynida quriydi. Akril smolalar 
asosida olingan emallar yaxshi mexanik xossalarga ega. Agar ular 
epoksid gruntovka ustidan surtilsa, qoplama 6 yilgacha yaroqli ho-
latda saqlanadi. 
Ko‘pgina lok-bo‘yoq materiallar epoksid smolalar, bakelit loki 
kabi  termoreaktiv  smolalar  asosida  olinadi.  Plastifikator  emallar 
200–300°C gacha haroratda ham ishlay oladi. Ularning ko‘pchiligi 
sovuqlayin (xona haroratida) qurishi mumkin. Agar qoplama 110–
140°C haroratda qizdirib quritilsa, xossalari yaxshilanadi. 
Kremniyorganik smolalar asosida issiqqa chidamli bo‘yoqlar 
ishlab chiqariladi. 
Ishlab chiqariladigan loklar, bo‘yoqlar markalarining ko‘pligi va 
ularni belgilashda bir xillikning yo‘qligi anchagina qiyinchiliklar 
tug‘diradi. Har bir muayyan holda ushbu material uchun berilgan 
tavsiyalarga rioya qilish zarur. Yengil avtomobillar va yuk avto-
mobillarini bo‘yashda ishlatiladigan asosiy lok-bo‘yoq materiallari 
to‘g‘risida ma’lumot 11. 1- va 11. 2- jadvallarda keltirilgan. 

---

278
11. 1- jadval