K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Vulkanizatsiya  – kauchuk molekulalarini oltingugurt atomlari 
bilan bog‘lash. Vulkanizatsiya natijasida (masalan, TK) uzilish 
mustahkamligi 25 MPa atrofida bo‘lgan vulkanizatsiyalangan kau-
chuk olinadi, bu jarayon 140–150 °C haroratda nisbatan samarali 
bo‘ladi. Vulkanizatsiya jarayonida kauchuk mustahkamligini oshi-
rishga asosiy sabab kauchuk molekulalari orasida valent bog‘lanish 
(«oltingugurt ko‘priklari») hosil bo‘lishidir. 
Kauchukka uning mustahkamligini va elastikligini oshirish 
uchun zarur bo‘lgan miqdorda oltingugurt qo‘shiladi. Bunda po-
limerning uzun makromolekulalari to‘rsimon strukturaga aylanib, 
rezinaga elastiklik beruvchi karkas hosil bo‘ladi. Masalan, avto-
mobil shinalari va pokrishkalari tayyorlanadigan rezinalarda kau-
chuk ulushining 1–3 foizi miqdorida oltingugurt bo‘ladi. Kauchuk 
tarkibida oltingugurt miqdorining ortib borishi uning mustahkam-
ligini oshirish bilan bir vaqtda elastikligini kamaytiradi. Kauchukka 

---

242
50 foiz atrofida oltingugurt qo‘shish mumkin, bunda juda mustah-
kam (cho‘zilishdagi mustahkamligi 52–54 MPa) bo‘lgan va umu-
man elastik bo‘lmagan (qattiq), kimyoviy jihatdan inert bo‘lgan 
material – ebonit olinadi. Ebonitdan elektrotexnik maqsadlarda 
foydalaniladigan detallar, shu jumladan, akkumulatorlar bankasi 
tayyorlanadi.