K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Yengil avtomobillarning kuchaytirilgan dvigatellarida
ishlatiladigan motor moylari
Mam-
lakat, 
firma
Moy markasi
Qishki
Yozgi
Barcha mavsum-
larda ishlatiladi-
gan (minus 20°C
gacha)
Barcha mav-
sumlarda ishla-
tiladigan (minus 
30°C gacha)
MDH
М–8Г
1
М–
8Ги
М–12Г
1
М–6
3
/12Г
1
М–5/10Г
1
Bolgariya M–6WD
2
/E
1
M–10D
2
/E
1
M–5W/16E
1
–
Vengriya
–
 
MultizuperM–
SE15W–50
–
Polsha
–
–
Selekto l15W–
4020W–40
Srezial 
SD10W–30
Chexiya
M–8AD Mogul 
Super
M–7AD Madit 
SuperM–7ADx-
Modul Super 
Stobic
British 
Petroleum
HD 20W
BP HD 
30BP 
Visko
HD (SE) Route 
Coraucla
10W–4010W–30
Mobil Oil
SAE 
20W–20
Mobil 
SAE–30
HDSAE 20W–30 
Spezia l20W–
50 Super 15W–
40 15W–50
10W–3010W–
4010W–50

---

132
5. 7- jadvalning davomi
Shell
SAE 20W
Seell 
SAE–
30 Shell 
Super Plus
X–100SAE
20W–40Motor
Oil SAE 15W–
40SAE 15W–50
SAE 10W–
30SAE 10W–
40SAE 10W–50
Motor  moylarining  unifikatsiyasi.  Tarkibida samaradorligi 
yuqori qo‘shilmalar kompozitsiyalari bo‘lgan yuqori sifatli motor 
moylaridan foydalanish qulay bo‘lgan sharoitlarda moylarni tako-
millashtirishda motor moylari va boshqa moylash materiallarini 
unifikatsiya qilish muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Moylar assor-
timentining turli-tumanligi ularni ishlab chiqarishdagina qiyin-
chiliklarni keltirib chiqarib qolmay, balki, ayniqsa, tashish, saqlash 
va ishlatish (ayniqsa, korxonada turli xil markadagi avtomobillar 
bo‘lganida) jarayonlari bilan bog‘liq bo‘lgan qiyinchiliklarni kel-
tirib chiqaradi. 
Bu jihatdan moylarning assortimentini kamaytirish va moylar-
ni  unifikatsiya  qilish  bo‘yicha  ish  dasturi  istiqbolli  hisoblanadi. 
Birinchi bosqichda A va Б guruh moylarini yuqori guruh moylar-
iga almashtirish, shuningdek, transmission va gidravlik moylar-
ning sifatini oshirish ko‘zda tutiladi. Bunda bir xil xususiyatlarga 
ega bo‘lgan, bir-birini o‘zaro aynan almashtiruvchi moylar ishlab 
chiqarishga barham beriladi. Natijada ishlab chiqarilayotgan moy-
lar markalari soni ikki barobarga qisqaradi. 
Ikkinchi bosqichda barcha mavsumlarda ishlatiladigan va uni-
versal moylardan keng ko‘lamda foydalanish rejalashtiriladi. Bu-
ning natijasida ham moy assortimenti taxminan ikki barobarga qis-
qaradi. 
Yuqori darajada kuchaytirilgan dvigatellar uchun past haroratlar-
da qotadigan М–4
3
/6Г
2
; М–4
3
/8Г
2
; М–4
3
/6В
2
; М–8ДМ; М–4
3
/8Д 
markali moylarni, shuningdek, yagona motor-transmission moylar-
ni ishlab chiqarish ko‘zda tutilgan. Benzinli va dizelli dvigatel-
larda barcha mavsumlarda ishlatiladigan universal moy sifatida 
M–63/10B markali moydan foydalanish mumkin. Bu moyning ish 
133
muddati odatdagi tavsiya etilgan moylarga nisbatan 2–3 barobar 
ortiq bo‘lishi bilan birga, bu muddatda dvigatelning texnik-iqti-
sodiy ko‘rsatkichlari yomonlashmaydi. M–63/10B moyini 10 ta 
mar kadagi moy o‘rnida ishlatish mumkin. Bu moy odatdagi moy-
larga nisbatan qimmatbaho bo‘lishiga qaramay, iqtisodiy jihatdan 
samaralidir. 
Sintetik moylardan foydalanish muhim yangi yo‘nalish bo‘lib, 
ular moyning ish muddatini 3,5 barobargacha oshiruvchi yuqori 
ekspluatatsion xususiyatlarga ega bo‘ladi. Ularni benzinli va dizel-
li dvigatellarda ishlatishdan tashqari, tarkibiga tegishli qo‘shilma 
qo‘shib gidravlik tizimlarda va gidromexanik transmissiyalarda 
foydalanish mumkin. 
Sintetik moylar yuqori qovushoqlik indeksiga ega (150–170), 
oquvchanlik xususiyatini yo‘qotish harorati mineral moylarga nis-
batan past (minus 65°C gacha). Sintetik moylarni almashtirmay 
20 ming km gacha masofani bosib o‘tish mumkin, alohida olingan 
navlaridan foydalanilganida esa bu ko‘rsatkich 80–100 ming km ni 
tashkil etadi. 
Sintetik motor moylari bir tomondan, mashinalarning ishonch-
li  ishlashini  ta’minlasa,  ikkinchi  tomondan  moylarni  unifikatsiya 
qilinishini yaxshilaydi. 
Moylash materiallarining ekspluatatsion xususiyatlarini baho-
lash  pasport  ma’lumotlarining  Davlat  standarti  talablariga  mos-
ligini tekshirishdan boshlanadi va moyning umumiy holdagi ish 
sharoiti yoki ma’lum bir agregat yoki uzelda ishlashga yaroqli-
ligini aniqlash bilan tugallanadi. Bunda dvigatelni qizdirmay ish-
ga tushirishga ruxsat etilgan kritik qovushoqlik miqdoriga binoan 
eng past harorat (motor moylari uchun) yoki avtomobilning ravon 
harakatlana olishini ta’minlovchi harorat (transmission moylar 
uchun) aniqlanishi talab etiladi. 
Motor moylari va boshqa moylash materiallarining tarkibi, xu-
susiyatlari va ishlatilish sharoitlari bo‘yicha to‘liq ma’lumotlar 
zarur bo‘lganida maxsus (spravochnik) adabiyotlardan foydala-
niladi. 

---

134
5. 1. 11. Dvigatelning ishlash jarayonida moylarning