K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

qlikni aniqlash asbobi.
 
(ikki kengayishlar oralig‘ida), 
sekundomer ishga tushiriladi va B 
belgisiga yetganida to‘xtatiladi, 
o‘tgan vaqt qayd etiladi. Shu 
tariqa tajriba besh marta takrorla-
nadi hamda o‘rtacha vaqt aniqlab 
olinadi. O‘rtacha arifmetik qiy-
matga asoslanib, kinematik qo-
vushoqlik quyidagi formula yor-
damida aniqlanadi:
v
20
 = Cτ
o‘r.
,
bunda: τ
o‘r.
 – suyuqlik oqib tushi-
shi uchun sarflanadigan vaqtning 
o‘rtacha arifmetigi, s; C – vis-
kozimetr doimiysi, mm
2
/s.
Avtomobil benzinlarining 
20°C haroratdagi qovushoqligi 0,5 mm
2
/s dan 0,7 mm
2
/s gacha 
bo‘ladi. Haroratning pasayishi natijasida avtomobil benzinlarining 
qovushoqligi sezilarli darajada ortadi (yonilg‘i zichligining haro-
ratga bog‘liq o‘zgarishiga nisbatan taxminan 10 barobar tezroq) 
ortadi (2. 4- rasm).
Yoz mavsumidan qish mavsumiga o‘tilganida, havo harorati-
ning 50°C gacha o‘zgarishi (pasayishi) natijasida benzinning qo-
vushoqligi 1,5 barobar ortadi. Yonilg‘ining qovushoqligi qancha 
past bo‘lsa, u havo bilan shuncha yaxshi aralashadi.
Yonuvchi aralashmani tayyorlashning benzinning diffuzor zo-
nasiga uzatilishidan keyingi bosqichi yonilg‘ining to‘zitilishidir. 
Yonilg‘i to‘zitilganda hosil bo‘ladigan tomchilar qancha may-
da bo‘lsa, yonilg‘i shuncha tez va to‘la bug‘lanadi. Yonilg‘ining 
to‘zitilish darajasiga, birinchi navbatda, yonilg‘ining qovushoqligi 
va sirt taranglik kuchi ta’sir ko‘rsatadi. Yonilg‘ining qovushoqligi 

---

28
va sirt taranglik kuchi qancha kichik bo‘lsa, yonilg‘ini to‘zitilishida 
hosil bo‘ladigan tomchilarning o‘lchamlari shuncha kichik bo‘ladi. 
Avtomobil benzinlarining barcha markalari sirt taranglik kuchlari 
deyarli bir xil bo‘lib, 20°C haroratda 20–24 mN/m ni tashkil etadi, 
ya’ni suvning sirt taranglik kuchidan 3,5 barobar kam.
2. 4- rasm. Benzin qovushoqligining haroratga bog‘liqlik grafigi:
1 – A–66 (yozgi); 2 – A–76 (qishki); 3 – A–66 (qishki).
Shunday qilib, avtomobil benzinlarining zichligi, sirt taranglik 
kuchi va asosan qovushoqligi ishchi aralashma hosil bo‘lishiga 
ta’sir etadi, shuning uchun aralashma tarkibini rostlovchi qismlarni 
sozlashda bu ko‘rsatkichlarni inobatga olish zarur.
Shuningdek, karburatorlarni sozlashda yonilg‘ining yonish is-
siqligini ham hisobga olish lozim. Yonilg‘ining yonish issiqligi de-
ganda, 1 kg suyuq yoki 1 m
3
 gazsimon yonilg‘i to‘la yonganida 
ajralib chiqadigan issiqlik miqdori tushuniladi. Yonilg‘ining yonish 
issiqligi qancha yuqori bo‘lsa, avtomobilning 1 km bosib o‘tadigan 
masofasi yoki 1 soat ish vaqti uchun sarflanadigan yonilg‘i miqdori 
29
shuncha kam bo‘ladi. Avtomobil benzinlari uchun yonish issiqligi 
43500–44500 kJ/kg oralig‘ida bo‘ladi.
2. 3. Avtomobil benzinlarining bug‘lanuvchanligi