K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

ekspluatatsion talablar
Ichki yonuv dvigatellarida yonuvchi aralashma yonganida, 
unin  g kimyoviy energiyasi dastlab issiqlik energiyasiga, keyin esa 
mexanik ishga aylanadi. Porshenli dvigatellarda issiqlik energiya-
sining 20–42 foizi foydali ishga aylanadi. Jumladan, karburatorli 
dvigatellarda 24–30 foiz, dizel dvigatellarda 28–42 foiz va gazsi-
mon yonilg‘ida ishlaydigan dvigatellarda 23–28 foiz. Issiqlikning 
qolgan qismi befoyda sarflanadi. Ish bajargan gazlar issiq holda at-
mosferaga chiqarib yuboriladi va issiqlikning bir qismini (taxminan 
33 foizini) o‘zi bilan olib ketadi. Dvigatel ishlayotganida detallar 
qiziydi, bu detallar suyuqlik yoki havo bilan sovitiladi, bunda ham 
ko‘p miqdordagi energiya (taxminan 29 foiz) befoyda sarflanadi. 
Gazlarni kiritish va siqishga, silindr-porshenli guruh, tirsakli val 
podshipniklari va boshqa detallardagi ishqalanishni yengishga ham 
anchagina (7–13 foiz) energiya sarflanadi (2. 1­ rasm). 
Karburatorli va injektori yonilg‘i sifatida, odatda, benzin ishla-
tiladi. Avtomobil benzini deganda, qaynash harorati, odatda, 40°C 
dan 200°C gacha bo‘lgan uglevodorodlar aralashmasi tushuniladi. 
Benzin tez bug‘lanadigan suyuq yonilg‘i bo‘lib, neftni to‘g‘ridan 
to‘g‘ri haydash yo‘li bilan va kreking usulida olinadi. 
Benzin tarkibida massasi bo‘yicha taxminan 85 foiz uglerod, 
15 foiz vodorod va juda oz miqdorda kislorod, azot va oltingugurt 
bo‘ladi. Tashqi ko‘rinishi tiniq, kam qovushoq, rangsiz yoki rangli 
suyuqlik bo‘lib, o‘tkir hidga ega va normal sharoitlarda tez bug‘la-
nadi. Barcha uglevodorodlar va ularning aralashmalari kabi suvdan 
yengil va suvda erimaydi, shuningdek, qoldiqsiz yonadi. 
23
Yonilg‘ining yonish natijasida hosil bo‘ladigan ener
giya, 100 %
Ish bajar
gan gazlar bilan atmosferaga 
chiqarib yuboriladigan ener
giya, 33 %
Sovitish tizimida sarflanadigan 
ener
giya, 29 %
Indikatorli  quvvat, 38 %
Dvigateldagi aerodinamik va  gidravlik yo‘qotishlar uchun  sarflanadigan ener
giya, 6 %
Porshen va porshen halqalari
-
ning ishqalanishini yengishga  sarflanadigan ener
giya, 3 %
Dvigateldagi boshqa 
ishqalanishlarni yengishga  sarflanadigan ener
giya, 4 %
Samarali 
quvvat, 25 %
Generator
, venti
-
lator
, suv nasosi 
va isitish pech
-
kasi uzatmalarini  harakatga keltirish  uchun 
sarflanadigan 
ener
giya, 2,5 %
Transmissiya
-
da sarflanadi
-
gan ener
giya, 
1,5 %
Bosh uzatma
-
da sarflanadi
-
gan ener
giya, 
1,5 %
Dvigatelning  salt ishlashida  sarflanadigan  ener
giya, 2,5 %
Avtomobilning  tormozlanishida  sarflanadigan  ener
giya, 6 %
Yetakchi 
g‘ildiraklardagi  quvvat, 12 %
Shinaning harakatlani
-
shini yengishga sarfla­ nadigan ener
giya, 6 %
Havoning qarshiligini  yengishga sarfla
 nadigan 
ener
giya, 6 %
2. 
1- 
rasm.