K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Suv va mexanik aralashmalar borligini aniqlash. Idishlar 
tubida suv borligi laboratoriyadagi kaliy permanganat yordamida 
aniqlanadi. U neft mahsulotlarida erimaydi, lekin suvda oson eriy-
di. Bu moddaning bir nechta kristalini oq lattaga o‘rab, idish tubi-
ga tushiriladi va 3–4 min tutib turiladi. Pushtirang yoki qizil rang-
ning paydo bo‘lishi idishda suv borligini bildiradi. Bu holda suv 
qatlamining qalinligini suvga sezgir qog‘oz yoki pasta yordamida 
aniqlash lozim. 
Mexanik aralashmalar va suv yonilg‘ida erimaydi, shuning uchun 
yonilg‘ida ularning borligini rangsiz shishadan yasalgan idishdagi 
yonilg‘ini ko‘zdan kechirib aniqlash mumkin. Toza neft mahsulot-
lari bir jinsli bo‘ladi, agar ular tarkibida ozginagina suv bo‘lsa ham, 
idishdagi hamma yonilg‘i xiralashadi, bunday yonilg‘ini dvigatel-
larda ishlatish mumkin emas. 
Suvli moy tomchisi oynaga surtilganida yorug‘likda u xira ko‘ri-
nadi. Moyda suv borligini namunaning chirsillashiga qarab ham 
aniqlash mumkin. Buning uchun yaxshilab aralashtirilgan ozgina 
moy probirka tubiga solinib, ehtiyotkorlik bilan kuchsiz olovda 
isitiladi. Moyda suv bo‘lsa, moy chirsillaydi, ko‘piradi va probir-
kaning yuqori sovuq qismida suv tomchilari paydo bo‘ladi. Agar 

---

204
8. 3- rasm. Tindirgich:
1 – yonilg‘i; 2 – suv; 
3 – mexnnik aralashma-
lar.
probirkaning yuqori qismi xiralashsa-yu, 
moy chirsillamasa, moyda suv juda kam 
bo‘ladi. 
Mexanik aralashmalar va suv borli-
gini namunani tindirish yo‘li bilan ham 
aniqlash mumkin. Bunda 8. 3- rasmda 
ko‘rsatilgan shakldagi 100 ml sig‘imli tin-
dirgichdan foydalaniladi. 
Tindirgichnmg quyi qismi 10 ml haj-
m gacha 0,05 ml li qilib darajalangan (bu 
darajalarga qarab suv va mexanik aralash-
malar miqdori aniqlanadi), undan keyin 
esa 25, 50 va 100 ml li darajalar ko‘rsatil-
gan. Qovushoqligi past yonilg‘i yaxshilab 
ara lashtiriladi va tezda tindirgichning 100 
ml li sathigacha quyiladi. Tindirgich 25 
min vertikal holda ushlab turilgach, mex-
anik aralashmalar miqdori foiz hisobida 
aniqlanadi. Bu miqdor millilitrda o‘lchan-
gan cho‘kindi hajmiga teng bo‘ladi. Qovu-
shoqroq yonilg‘ining tinishini tezlashtirish 
uchun tindirgichni iliq (50–60°C harorat-
dagi) suvga qo‘ygan ma’qul. Motor moy-
laridagi aralashmalar juda sekin cho‘kadi, 
shuning uchun moyga benzin aralashtirish 
kerak. Moyning o‘rtacha namunasi tin-
dirgichning 25 yoki 50 ml sathigacha quyiladi, 100 ml sathigacha 
esa toza benzin quyiladi. Aralashma aralashtiriladi va tindirgich is-
siq suvga tushiriladi. Mexanik aralashmalarning miqdorini foizda 
aniqlash uchun ularning millilitrdagi miqdorini 4 ga (agar namuna 
uchun 25 ml moy olingan bo‘lsa) va 2 ga (agar 50 ml moy olingan 
bo‘lsa) ko‘paytirish lozim. 
Moylarda abraziv mexanik aralashmalar borligini ishqalash usu-
li bilan ham aniqlash mumkin. Buning uchun ikkita toza, quruq 
205
yassi oyna olinadi. Ulardan biriga sinaladigan moydan olingan o‘r-
tacha namunadan 1–2 tomchi tomiziladi. Keyin bu oynaga ikkin      chi 
oyna ishqalanadi. Agar moyda abraziv bo‘lsa, shishalar o‘ziga xos 
keskin g‘ijirlaydi.