K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Organik (naften) kislotalar. 
Yuqori molekular organik kis-
lotalar, jumladan, neft va uni qayta ishlash mahsulotlari tarkibida 
bo‘ladigan naften kislotalar korrozion aktivligi bo‘yicha mineral 
kislotalarga nisbatan kuchsiz. Shuning uchun organik kislotalar-
47
ni neft mahsulotlaridan to‘la chiqarib tashlashning zarurati yo‘q. 
Ularning miqdori 
kislotalik ko‘rsatkichi 
bilan baholanadi. 
Kislota
­
lik ko‘rsatkichi 
bu
 
100 ml yonilg‘idagi organik kislotalarni neytral-
lash uchun talab qilinadigan ishqor KOH (mg) miqdoridir. Davlat 
standarti (DS 11362–76)ga asosan 100 ml avtomobil benzinidagi 
ishqor KOH 3 mg/100 ml dan oshmasligi kerak. 
Oltingugurtli birikmalar. 
Dvigatel detallarining korrozion 
yeyilishiga yuqorida aytib o‘tilgan omillardan tashqari, yonilg‘ida-
gi aktivmas oltingugurtli birikmalarning umumiy miqdori ham 
ancha ta’sir ko‘rsatadi. Oltingugurt birikmalari benzinning korro-
ziyaga moyilligini oshiradi. Shuning uchun ham benzinda oltingu-
gurt birikmalari bo‘lmasligi kerak. Bu birikmalarning aktivligi mis 
plastinkada sinash yo‘li bilan aniqlanadi. Buning uchun tozalangan 
va yaltiratilgan mis plastinka tekshirilayotgan yonilg‘i solingan 
probirkaga solinadi va suvli idishda 3 soat davomida 50°C haro-
ratda qizdiriladi. Keyin plastinka yuviladi. Agar plastinkada qora, 
to‘q jigarrang yoki sariq iz qolgan bo‘lsa, bu yonilg‘i tarkibida ak-
tiv oltingugurt birikmalari borligini ko‘rsatadi. Yonilg‘ida bu birik-
malarning miqdori qanchalik ko‘p bo‘lsa, korroziyalanish shuncha-
lik kuchli va uning ta’sirida dvigatel detallarining yeyilishi tezroq 
bo‘ladi (2. 11- rasm). 
Bunday yonilg‘i ishlatilganida, dvigatel detallarining yeyilish 
tezligi ortishi va qurum hosil bo‘lishi jadallashib, dvigatelning quv-
vati va tejamkorligi keskin pasayadi. Jumladan, tarkibida 0,15 foiz 
oltingugurt bo‘lgan yonilg‘ida dvigatel 150 soat ishlaganida quvva-
ti 10,5 foizga kamaygan bo‘lsa, 0,733 foizli oltingugurtli yonilg‘ida 
esa 28 foizga kamayadi. Bunda yonilg‘ining solishtirma sarfi mos 
ravishda 12,2 va 36 foizga oshadi. 
Avtomobil yonilg‘ilari tarkibidagi oltingugurt miqdori 0,10– 
0,12 foizdan ortmasligi lozim. Yonilg‘ida oltingugurt miqdori 
0,2 foizdan 0,5 foizgacha ko‘payganida yeyilish 25–30 foizgacha 
ortadi. Agar yonilg‘i tarkibidagi oltingugurt miqdori 1,0 foizga yet-
sa, yeyilish ikki barobar tezlashadi. 

---

48
Oltingugurt korrozion yeyilish sur’atini tezlashtirishi bilangina 
emas, balki dvigatelda ko‘p miqdorda qattiq qurum hosil qilishi bi-
lan ham zararli hisoblanadi. Bunday qurum zarralari moyga tushib 
detallarning mexanik yeyilishini oshiradi. Bundan tashqari, oltin-
gugurt motor moylarining eskirishini tezlatadi. 
2. 11- rasm.