K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

ben
­
zinning sezgirligi
 
deyiladi. U benzinning fizik va fraksion tarkibiga 
bog‘liq. 
Detonatsiyaga chidamliligi izooktandan ham yuqori bo‘lgan 
uglevodorodlar va ba’zi organik moddalar aniqlangan. Chunon-
chi, triptanning detonatsiyaga chidamliligi 104 birlikka, toluolni-
ki 103 ga, etil spirti va benzolniki esa 106 ga teng. Detonatsiya
-
ga chidamliligi izooktannikidan past bo‘lgan uglevodorodlar ham 
bor. Ma salan, oktanning oktan soni 20 ga, dekanniki 53 ga teng. 
Demak, xususiy uglevodorodlar va organik moddalar dvigatelda 
izooktandan yaxshiroq ishlaydi, oktan hamda dekan esa geptandan 
yomonroq ishlaydi. 
41
2. 7.
 Oktan sonini antidetonatorlar yordamida oshirish
Neftni haydash va kreking usulida olingan ko‘pchilik benzin-
lar, zamonaviy avtomobil dvigatellarining detonatsiyasiz ishlashi-
ni ta’minlash uchun zarur oktan soniga ega bo‘lmaydi. Shu tufayli 
yonilg‘ining detonatsiyaga qarshi chidamliligini oshirish uchun 
maxsus usullardan foydalaniladi. 
Benzinlarning oktan sonini yonilg‘ining kimyoviy tarkibini 
o‘zgartirib yoki yonilg‘iga maxsus qo‘shilmalar – antidetonatorlar 
qo‘shish bilan oshirilmoqda. 
Antidetonatorlar
 
benzinning detonat-
siyaga chidamliligini oshirish uchun unga qo‘shiladigan modda-
lardir. 
Antidetonator sifatida tetraetilqo‘rg‘oshin (TEO) Pb (С
2
Н
5
)
4 
keng ishlatiladi, u quyuq, rangsiz juda zaharli suyuqlik bo‘lib, zich-
ligi 1,659 g/sm
3
, suvda erimaydi, neft mahsulotlarida yaxshi eriydi. 
TEQning antidetonatorli mexanizmi ta’siri quyidagicha namo-
yon bo‘ladi: qo‘rg‘oshin oksidning PbO
2
hosil bo‘layotgan uglevo -
dorodlarning gidroperoksidlari bilan ta’sir etishi natijasida gid ro-
peroksidlar parchalanadi va oksidlanishning zanjirli reaksiyasi 
uzi ladi. TEQning kamchiliklaridan biri shuki, uning yonish kamera-
sidan to‘la chiqarib tashlashning qiyinligidadir, uni qoldiqlari yo-
nish kamerasi devorlarida, porshen tagida, chiqaruvchi klapanlar-
da, svechalar elektrodlarida qurum shaklida qolib ketadi va dvigatel 
ishini yomonlashtiradi, ishlash imkoniyatini kamaytiradi. Buni ka-
maytirish maqsadida TEQga bromli va xlorli birikmalar qo‘shiladi, 
ular