K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Benzinning to‘yingan bug‘ bosimi
 
(idishdagi suyuqlik ustidagi 
bosim) – bu bosim benzin tarkibida, asosan, bug‘lanadigan frak-
siyalar borligini bildiradi va uning yurgazib yuborish xususiyatini 
xarakterlaydi. 
Bu ko‘rsatkich ham, fraksion tarkib singari, yonilg‘ining bug‘la-
nish xususiyatini ifodalaydi. Benzinning to‘yingan bug‘ bosimi 
yozgi benzinlar uchun 667 kPa dan katta bo‘lmasligi va qishki ben-
zinlar uchun esa 667–933 kPa atrofida bo‘lishi lozim. Bosim past 
bo‘lsa, sovuq dvigatelni yurgazib yuborish qiyin bo‘ladi. 
35
Harorat ortishi bilan yonilg‘ini to‘yingan bug‘ bosimi ortib bora-
di (2. 7- rasm). Bu bosim qancha katta bo‘lsa, yonilg‘ining bug‘la-
nishi shuncha yaxshi va yonilg‘i-havo aralashmasini bug‘latish 
uchun shuncha kam issiqlik talab qilinadi. 
2. 7- rasm. 
Benzinni haydash oxiridagi harorat (OH)ning 
dvigatel detallarining yemirilishiga ta’siri. 
Shu bilan birgalikda, to‘yingan bug‘ bosimi yuqori bo‘lgan 
yonilg‘ilarni ishlatish maqsadga muvofiq emas, chunki ta’min
-
lash tizimida bug‘ tiqini hosil bo‘lishi mumkin. Buning natijasida 
silindr larning to‘ldirilishi pasayadi va oqibatda dvigatelning quv-
vati pasayadi. Bundan tashqari, benzinni saqlash va tashish vaqtida 
uning ko‘p qismi bug‘lanib isrof bo‘ladi. 

---

36
2. 5.
 Yonilg‘ining normal va detonatsion yonishi
Yonilg‘ining yonishi dvigatelda sodir bo‘ladigan asosiy ja-
rayondir. Dvigatelning texnik­iqtisodiy ko‘rsatkichlari silindrda 
yonilg‘ining yonish jarayoni qanday kechishiga bog‘liq. Yonish ja-
rayonining to‘g‘ri kechishi bir qator omillarga bog‘liq. Jumladan, 
dvigatelning konstruktiv xususiyatlari, yonilg‘ining kimyoviy 
tarkibi, ishchi aralashmaning tarkibi, bosim va harorati, uchqun 
berilishi va boshqalar. 
Siqish taktining oxirida svechadan uchqun chiqqanida alanga-
lanishdan oldin yonilg‘ining oksidlanish reaksiyalari sodir bo‘ladi 
va dvigatelning yonish kamerasidagi ish aralashmasi o‘t oldirish 
svechasi yaqinida yona boshlaydi. Ish aralashmasining yonishi va 
yonish jarayoni normal kechganida yonilg‘ining bir qismi alanga-
lanib, alanga frontining siljishi ishchi aralashmaning issiqlik o‘tka-
zuvchanligi, issiqlik uzatish va nur tarqatish hisobiga kengayib 
boradi (2. 8- rasm). 
Yonish natijasida bosim oshadi va aralashmaning yonmagan qis-
mi alanga oldiga siljiy boradi. Normal yonishda alanga 25–40 m/s 
tezlikda tarqaladi. Yonish tezligi harorat va bosim ko‘tarilishi, 
shuningdek, ishchi aralashma biroz quyuqlashishi bilan yana-da 
ortadi. Yonish tezligining maksimal qiymati havoning ortiqchalik 
koeffitsiyenti (
α
/0,93–0,95)ga to‘g‘ri keladi. 
Normal yonishda butun yonish davrida yonish tezligi taxminan 
bir xil bo‘ladi, dvigatel silindridagi bosim esa yonish mahsulla-
rining kengayishi natijasida asta-sekin ortadi va y. ch. n. yaqinida 
maksimal qiymatga erishadi. Porshen p. ch. n. ga qarab siljiydi, 
yonish mahsullari egallagan hajm kengayadi, natijada dvigatel 
ravon va normal ishlaydi. 
Dvigatel tirsakli valini aylanish chastotasining oshib borishi ish
-
chi aralashmani uyurma to‘lqinli harakatini kuchaytiradi, bu esa 
alanga fronti sirti va yonish tezligini oshiradi. Dvigatel si lindrida 
aralashmani normal yonishida bosim bir tekisda o‘sib boradi 
(2. 8- rasm). 
37
2. 8- rasm.