K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Antifriz bilan ishlash qoidalari.
Etilenglikolli suyuqliklarning 
asosiy kamchiligi ularning zaharliligidir. Buni avtotransport egalari 
va ularga xizmat ko‘rsatadigan barcha ishchi-xizmatchilar bilishi 
lozim. Sof etilenglikolning o‘zigina emas, balki uning suvdagi erit-
masi ham kuchli zahar hisoblanadi. Antifriz bilan zaharlangan kishi 
hatto halok bo‘lishi ham mumkin. Shuning uchun quyidagi xavfsi-
zlik texnikasi qoidalariga to‘la amal qilish zarur:
– antifrizni shlang orqali og‘iz bilan so‘rib tortish mumkin 
emas, chunki etilenglikol zaharlidir. Etilenglikol oshqozonga tush-
sa, uni zaharlaydi. Atifrizning 100 g dozasi odamni o‘ldiradi. Anti-
friz teri uchun xavfsiz;

---

178
– antifrizni faqat benuqson (suyuqlik oqmaydigan va tomchi-
lamaydigan) sovitish tizimlarida ishlatish mumkin, chunki antifriz 
juda kichik tirqishlardan ham osongina sizib chiqadi (suv sizmay-
digan tirqishlardan antifriz bemalol sizishi mumkin, shuning uchun 
antifriz quyishdan oldin tizimni tekshirish lozim);
– avtomobil bo‘yog‘i shikastlanmasligi uchun sovitish tizimiga 
antifriz quyilayotganda uning to‘kilishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim;
– sovitish tizimida suyuqlik bug‘lanishi natijasida antifrizning 
sathi pasaysa, radiatorga suv quyiladi, chunki etilenglikol bug‘lan-
maydi;
– qishda antifrizning zichligi muntazam ravishda gidrometr bi-
lan tekshirib turiladi;
– antifriz bilan ishlab bo‘lingach qo‘lni sovunlab yuvish shart. 
Antifriz tekkan qo‘l bilan ovqatlanmaslik, chekmaslik kerak. 
7. 5.
 Gidravlik tizimlar uchun suyuqliklar
Zamonaviy avtomobillar va boshqa mashinalarda har xil me-
xanizmlarni harakatga keltirish uchun gidravlik yuritmalardan 
tobora keng foydalanilmoqda. Ularda ishchi suyuqlik sifatida ish-
latiladigan moylarning gazlar va qattiq jismlarga nisbatan katta 
afzalligi bor – ular deyarli siqilmaydi. Ularning bu xossasi kuch 
uzatish jarayonini ravon, silkinishsiz va shovqinsiz amalga oshirish 
imkonini beradi. 
Moylarning gidravlik tizimlarda ishlash sharoiti juda og‘ir: ish 
harorati yozda +60–80°C ga yetadi, qishda esa –30– 40°C dan ham 
pasayib ketishi mumkin; ishchi bosim 10 MPa ga, gidrohajmiy 
uzat malarda esa 40 MPa ga yetadi. 
Gidrotizimlar ishonchli va uzoq muddat ishlashi uchun ish-
chi suyuqlikka quyidagi talablar qo‘yiladi: harorat o‘zgarganida 
gidrotizim ishonchli ishlashi uchun moyning qovushoqligi katta 
bo‘lmasligi, shu bilan birga, tizim bo‘ylab ravon siljishi, ishchi de-
tallarning yeyilmasligi va tirqishlar orqali kam isrof bo‘lishi uchun 
179
uning qovushoqligi yetarli bo‘lishi lozim; qotish harorati tashqi 
muhit haroratidan ancha past (15–20°C) bo‘lishi kerak; moylash 
xususiyati yaxshi bo‘lishi, rangli, qora metallar va ularning qotish-
malarini korroziyalamasligi, shuningdek, rezina, charm va boshqa 
zichlamalarni yemirmasligi lozim. Saqlashda, ayniqsa, ishlatish ja-
rayonida tarkibi o‘zgarmasligi, qatlamlanmasligi, gidrotizim kanal-
lariga tiqilib qoladigan moddalar ajratmasligi (ya’ni kimyoviy va 
issiqlik ta’sirilariga turg‘un bo‘lishi) lozim. Ular tarkibida suv va 
mexanik aralashmalar bo‘lmasligi kerak. 
Gidravlik moylar qovushoqligi bo‘yicha 10 klassga (5, 7, 10, 
15, 22, 32, 46, 68, 100 va 150) va ishlatilish xususiyatlari bo‘yicha 
3 guruhga (А, Б va B) bo‘linadi. Masalan, МГ–15В gidravlik moyi: 
МГ – mineral gidravlik moy; 15 – qovushoqlik klassi; B – moyning 
ishlatilish xususiyati bo‘yicha guruhi. 
Gidravlik tizimlarda qo‘llash uchun 20 dan ortiq turdagi moylar, 
asosan neft distillatlariga qo‘shilmalar aralashtirish yo‘li bilan ish-
lab chiqiladi.