K ic h ik bizn es V a X u su siy t a d b ir k o r L ik

berilgan m u k ofotd ir. Tadbirkor lavakkal qilib, biror-bir m ahsu lotni ibhlab
chiqarishni o 'z bo'yniga oladi.
Qayd etish lozimki, iqtisodiyot fanining asoschilari tadbirkorlik 
shakliga kam e ’tibor berganlar. Tadbirkorlik faoliyati ulaming ilmiy-tadq 
iqot ishlarining tahlil obyekti bo'lmagan. Ingliz iqtisodchi olimlari A. Smit 
(1723-1790) va D. 
Rikardo (1772-1823) iqtisodiyotni o'z-o'zini 
muvofiqlashtiruvchi mexanizm deb qabul qilganlar. Ushbu mexanizmda 
ijodiy tadbirkorlikka o'rin yo'q edi. «Xalqlar boyliklarining mohiyati va 
sabablarini tadqiq etish» (1776-y.) kitobida A. Smit tadbirkor ta’rifiga 
alohida e ’tibor bergan edi.
A. Smitning fikricha, tadbirkor kapital egasi. U muayyan tijorat 
g'oyasini amalga oshirib, daromad olish uchun tavakkalchilik bilan ish 
boshlaydi, chunki kapitalni biror-bir ishga sarflash doimo tavakkalchilik 
bilan bog'liqdir. Tadbirkorlikdan olingan daromad, A. Smitning fikricha,

---

shaxsiy tavakkalchilik uchun olingan mukofot. Tadbirkor ishlab 
chiqarishni o'zi rejalashtiradi, tashkil etadi, ishlab chiqarish faoliyati 
natijalariga egalik qiladi. Bu ishlar, o 'z navbatida, bozor tizimi bilan 
bog'liq.
Shu bois A. Smit bizlami bozor tizimining markaziy mexanizmi 
raqobat mexanizmi bilan tanishtiradi. O 'z manfaatini ko'zlab yurgan har 
bir kishi bozorda shu maqsad bilan yurgan kishilarga duch keladi. 
Natijada, bozordagi har bir harakat qiluvchi subyekt raqobatchi taklif etgan 
narxlarga rozi bo'ladi. Bunday raqobatda o'xshash tovarlarga me’yordan 
ortiqji£rx qo'ygan ishlab chiqaruvchi xaridorni yo'qotishi hech gap emas.
‘ A. Smitning qayd qilishicha, bozor jamiyat sotib olishni xohlagan va 
kerakli miqdordagi tovarlarni ishlab chiqaradi. Shu bilan birga, A. Smit 
bozorning qudratli kuch ekanligini, u jamiyatni zarur tovariar bilan doimo 
ta’minlashi va bu tizim o'z-o'zini muvofiqlashtirishini ko'rsatib berdi. 
Uning fikricha, o'z-o'ziga qo'yib berilgan bozor tizimi rivojlanadi va 
bunday tizimi bor xalqning boyligi ortaveradi.
XIX-XX asrlar chegaralarida tadbirkorlik institutining ahamiyati va 
rolini ko'pchilik anglay boshladi. Fransuz iqtisodchisi Andre Marshall 
(1907-1968 yy.) birinchi bo'lib ishlab chiqarishning uchta omiliga (yer, 
kapital, mehnat) to'rtinchi tashkillashtirish omilini qo'shdi. Shu vaqtdan 
boshlab, tadbirkorlik tushunchasi va shu sohada olib boriladigan ishlar 
ko'lami kengayib bormoqda.
Amerikalik iqtisodchi J.B. Klark (1847-1938) J.B. Seyning «uchlik 
formulasiga» bir oz o'zgartirish kiritdi. Uning fikricha, ishlab chiqarishda 
doim to'rt omil ishtirok etadi: