K ic h ik bizn es V a X u su siy t a d b ir k o r L ik

F
 
, ..... 
Ко 'zda tutilgan daromadlar summasi
koeffitsenti 
= 
tut^maSan xarajatlar 
(3)
summasi
Ko'zda 
tutilgan 
daromadlar 
summasi 
bu
investitsiyalashtirilayotgan mazkur loyihani amalga oshirish evaziga

---

kelgusida olinadigan foyda hajmidir. Lekin u kelgusida kutilayotgan 
absolyut miqdorlarda emas, balki yuqorida ta’kidlangani dek, diskontlash 
koeffitsiyentlari bilan to'g'rilangan holda yuzaga keladi. Boshqacha qilib 
aytganda, formulaning suratida so'mning bugungi qiymatida ifodalangan 
daromadlar summasi aks etadi.
Ko'rib chiqilayotgan investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun 
sarflanadigan barcha xarajatlar hajmi ham xuddi shunday hisoblanadi. Bu 
hisob-kitoblar bir necha yildagi investitsiya loyihalarini amalga oshirishga 
qaratilgan . Agar investitsiyalashtirish qisqa muddatlarga (3 oy, 
6
oy yoki 
1
yilga) mo'ljallangan bo'lsa, bunday holda xarajatlar va daromadlami 
diskontlashning hojati yo'q.
Foydalilik koeffitsiyentiga asoslanib, agar koeffitsiyent 1,00 dan 
yuqori yoki unga teng bo'lgan taqdirdagina investitsiyalashtirilayotgan 
loyihalarni amalga oshirish maqsadga muvofiq. Ammo bu hisob-kitob ham 
yetarli emas. Chunki, mablag' bilan ta’minlash taqchilligi yuqori 
sharoitlarda foydalilik koeffitsiyentlari yuqoriroq bo'lgan loyihalarni 
qo'llash afzaldir. Buni quyidagi misolda ko'rib chiqaylik. Deylik, ikkita 
investitsion loyiha taqdim etilgan bo'lsin.
Birinchi loyiha bo'yicha xarajatlar hajmi 200 ming so'mni tashkil 
etib va bu jami 
1
mln. so'm miqdorda diskontlangan daromad keltirishi 
ko'zda tutilgan. Bunda sof daromad 800 ming so'mni tashkil etadi.
Ikkinchi loyiha bo'yicha esa jami xarajatlar hajmi 50 ming so'mni 
talab etgan holda, diskontlangan daromadlar hajmi esa 450 ming so'mni 
tashkil etadi. Bunda sof daromad 400 ming so'mga tengdir, ya’ni birinchi 
loyihadan 
2
marta kamdir.
Sizdagi mavjud mablag' esa 200 ming so'mni tashkil etib, birinchi 
loyihani investitsiyalashtirish imkoniyatiga egasiz. Xo'sh, bu maqsadga 
muvofiqmi?
Albatta, yo'q. Chunki, birinchi loyiha uchun foydalilik koeffitsiyenti 
5 ga (1 mln. so'm : 200 ming so'm), ikkinchi loyiha uchun esa 9 ga (450 
ming so'm: 50 ming so'm) teng ekanligini hisoblab chiqish unchalik qiyin 
emas. Demak, agar 200 ming so'm mablag'ingizni foydalilik koeffitsiyenti 
9 ga yaqin bo'lgan bir nechta kichik loyihalarga sarf qilsangiz, natijada siz 
1,6 mln. so'mga yaqin sof daromadga ega bo'lasiz. Bu esa birinchi loyiha 
daromadiga nisbatan 
2
martaga ko'pdir.
Biroq hayotda foydalilik koeffitsiyentlari bir xil bo'lgan bir nechta 
loyihalar bir vaqtning o'zida kamdan-kam xollardagina uchraydi. Bu 
koeffitsiyentlar ko'pincha bir-biridan keskin farq qiladi. Shuning uchun 
qaysi loyihani tanlash masalasi hal qilinayotganda, avvalo, ulaming

---

foydalilik 
koeffitsiyentlari 
kattaliklari 
bo'yicha, 
ya’ni 
ushbu 
koeffitsiyentlar miqdorining kamayib borish tartibini ko'rsatuvchi sxema 
tuzib, kuzatib borish maqsadga muvofiqdir . Buni xarajat va daromadlar 
miqdoriga ko'ra quyidagi jadval tarzida ham ifodalash mumkin (5.3.1- 
jadval).
5.3.1-jadval
«Jahongir» kichik korxonasining investitsiyalashtirilgan loyihalar
bo'yicha foydali ik koeffitsiyentlarining hisob-kitobi
Loyiha
Ko'zda tutilgan 
xarajatlar 
summasi,
Ko'zda tutilgan 
daromadlar 
summasi,
Foydalilik
koeffitsiyenti
Ranglar
A
600
840
1,4
1
В
900
1305
1.45