K ic h ik bizn es V a X u su siy t a d b ir k o r L ik

 
= 
^
 
;
A so siy fo n d la rn in g о 'rtacha y illik
qiym ati (F)
Fondning sarflanishi 
fond qaytarilishining teskari miqdori bo'lib, 
mahsulot birligiga asosiy fondlarning qanday summasi to'g'ri kelishini 
ko'rsatadi:
A so siy fo n d la rn in g о 'rtacha y illik
qiym ati (F)
F o n dning sarfla n ish i 
=
Ishlab chiqarilgan m ahsulot m iqdori
(Q)

---

Fondning qaytarilishining oshishi mahsulot ishlab chiqarish hajmini 
ko'paytirish, ishlab chiqarilgan mahsulotning tannarxini pasaytirish va 
asosiy fondlarga ehtiyojni nisbatan qisqartirishga imkon beradi.
Fondning qaytarilishi va fondning sarflanishi miqdoriga har xil 
omillar ta’sir etadi. Fondning umumiy qaytarilishi asosiy ishlab chiqarish 
fondlari o'rtacha yillik qiymatidagi mashina va uskunalar o'rtacha yillik 
qiymatining bir so'miga to'g'ri keladigan mahsulot chiqarishiga 
bog'liqdir.
Mashinalar, uskunalar qiymatining bir so'miga to'g'ri keladigan 
mahsulot ishlab chiqarish mehnatdan foydalanishning samaradorligini 
ifodalaydi. Ushbu ko'rsatkichlar tahlili 8.4.5-jadvalda berilgan.
8.4.5-jadval
Fondning qaytarilishi va sarflanishi ko'rsatkichlari tahlili
Ko'rsatkichlar
O'tgan
yil
Hisobot
yili
Farqi 
(+; -)
Taqqoslangan va ulgurji narxlardagi 
tovar mahsuloti (mine so'm)
14006
14493
+487
Asosiy ishlab chiqarish fondlarining 
o'rtacha villik aivmati (mine so'm)
9337
8526
+297
Asosiy ishlab chiqarish fondlarining 
fond qaytarilishi
1,5
1,7
+
0 , 2
Asosiy ishlab chiqarish fondlarining 
fond sarflanishi
0,7
0 , 6
+
0 , 1
Jadval ma’lumotlariga ko'ra, hisobot yilida asosiy londlardan 
foydalanish samaradorligi, ya’ni fondning qaytarilishi o'tgan yilga 
nisbatan 
0 , 2
so'mga ko'paygan, bu korxona ishiga ijobiy ta’sir etgan.
Mahsulotga 
material 
sarflanishi. 
Bu 
aylanma 
fondlar 
(mablag'lar)dan foydalanishning umumlashtiruvchi ko'rsatkichi bo'lib, u 
korxonaning iste’mol qilingan aylanma fondlari qiymatining ishlab 
chiqarilgan mahsulot qiymatiga nisbati bilan aniqlanadi.
Mahsulot birligiga sarflangan xomashyo va materiallaming miqdori 
haqida darak beruvchi tabiiy o'lchovdagi aniq ko'rsatkichlami ham xuddi 
shu ko'rsatkichga o'xshab hisoblash mumkin. Bu ko'rsatkichlar 
xo'jalikning isrofgarchilik yoki tejamkorlik bilan olib borilganligini 
ko'rsatadi. 
Bu 
pirovardida 
tannarxning 
pasayishi 
va 
foydaning 
ko'payishiga ta ’sir qiladi.

---

Ko'rib o'tilgan ko'rsatkichlar korxona faoliyatini baholash uchun 
muhim ahamiyatga ega bo'lsa-da, biroq cheklangan xarakterga egadir. 
Ular ishlab chiqarish va xarajatlarning iqtisodiy samaradorligi haqida 
to'liq tasavvur bermaydi, balki faqat resurslaming ayrim turlaridan 
foydalanishni ifodalaydi. Xarajatlarning umumiy samaradorligi haqidagi 
yaxlit ta’rifni umumiy va solishtirma iqtisodiy samaradorlik beradi. 
Umumiy iqtisodiy samaradorlik quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
E = Foydaning o'sishi (P) / Kapital qo'yilmalar (K)
Har bir alohida holda xarajatlarning umumiy iqtisodiy samaradorligi 
ko'rsatkichlari boshqa davrlar yoki boshqa korxonalar uchun me’yoriy 
yoki xuddi shunday ko'rsatkichlar bilan solishtiriladi.
Yechimlar variantlarini solishtirishda xarajatlarning solishtirma 
iqtisodiy samaradorligi hisoblanadi. Eng kam xarajatlar eng muvofiq 
variantning ko'rsatkichi bo'lib xizmat qiladi:
Zp = S + Ep К 
bu yerda, Zp - ushbu variant bo'yicha berilgan xarajatlar;
S - joriy xarajatlar (tannarx);
К - kapital qo'yilmalar hajmi;
Ep - kapital qo'yilmalar solishtirma iqtisodiy samaradorligining 
me’yoriy koeffitsiyenti. Iqtisodiyot bo'yicha u 0,16 deb belgilangan.
Ushbu koeffitsiyentdan kelib chiqqan holda xarajatlarning o'rnini 
qoplash muddatini aniqlash mumkin:
Tok= l : 0,16 = 6,25 yil
8.5. 
Samaradorlikni baholovchi ko'rsatkichlar 
Korxonaning faoliyati yoki uning moliyaviy holatini baholash
korxonaning xo'jalik va tijorat faoliyati jarayonida vujudga keluvchi 
moliyaviy va kredit munosabatlari natijasini aks ettiruvchi tushunchadir.
To'lov qobiliyati koeffitsiyenti 
korxonaning to'lov imkoniyatlarini 
ko'rsatadi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Kp, = A2/(P 2