K ic h ik bizn es V a X u su siy t a d b ir k o r L ik

K ich ik k u ixu iiald iga k u'p ch ilik y a iim hukuinal lablikilotlaii yuidain
ko'rsatadilar: xizmatlar savdosi sohasidagi siyosat bo'yicha qo'mita, 
Prezident xuzuridagi xususiy tadbirkorlik muammolari bo'yicha max-sus 
komissiya, sanoat raqobatbardoshligi masalalari bo'yicha komissiya va 
boshqalar.
Ko'p sonli jamoatchilik tashkilotlari - savdo palatasi, sanoatchilaming 
milliy assouiaijiyasi, savdo, qishloq xo'jaligidagi har xil assouiauiyalar, 
klublar, guruhlar va hokazolar kichik biznesni qo'llab-quwatlashga yordam 
ko'rsatadilar. 
AQSHda 
kichik 
korxonalar 
soliq 
imtiyozlaridan 
foydalanmaydi, ammo subsidiyalar, dotat-uiyalar, moliyaviy kafolatlar 
bilan qo'llab-quwatlanadilar.
Yaponiya. Yaponiyada kichik korxonalarni qo'llab-quwatlashda kichik 
biznes bo'yicha boshqarma, KO'Kni rivojlantirish bo'yicha davlat 
korporatsiyasi, moliyalashtirish bo'yicha milliy korporatsiya, KO'K

---

assouiauiyalarining butun yapon federatsiyasi, KO'K butun yapon markazi 
va boshqalar faoliyat yuritadilar. Bulardan tashqari unga yaqin maxsus 
banklar KO'Kni kreditlashga xizmat qiladi.
Davlat qo'llab-quwatlashi o'z ichiga quyidagilami oladi: imtiyozli 
soliqqa tortish, jadallashtirilgan amortizatsiya, imtiyozli kredit-lashtirish, 
xodimlami o'qitishda yordam, bankrotlik holida yordam ko'rsatish, 
KO'Kning texnik darajasi o'sishini rag'batlantirish.
Prefekturalarda harakat qiluvchi 500dan ortiq savdo-sanoat palatalari va 
ulaming filiallari kichik korxonalarga maslahat, moliya, ta’lim yordamini 
ko'rsatadilar.
Kichik biznesni qo'llab-quvvatlashning maxsus fondi, xalq fondi hamda 
moliyaviy 
korporatsiya 
davlatning 
KO'Kni 
qo'llab-quvvatlashning 
moliyaviy bazasini tashkil qiladilar.
Xitoy. Xitoyda olib borilayotgan soliq va moliya siyosati, tashqi savdo, 
investitsion siyosat sohalarida islohotlaming chuqurlashuvi kichik 
korxonalaming tez rivojlanishiga yordam bergan. Ayniqsa, qishloq 
xo'jaligi, posyolka sanoati deb nomlangan kichik va xususiy ishlab chiqarish 
tez rivojlangan. Qurilish materiallari ishlab chiqarishning 70%, tayyor kiyim- 
kechaklaming 40 %, qishloq xo'jaligi mahsulotlarining 80 %i kichik 
biznesning ulushiga to'g'ri keladi. Xitoy qishloqlari yalpi ijtimoiy 
mahsulotining 60 % posyolka korxonalarining ulushiga to'g'ri keladi. 
Posyolka korxonalarining muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi va arzon ish 
kuchining mavjudligi ulami xorijiy investitsiyalami jalb qiluvchi obyektga 
aylantirgan.
Janubiy Koreya. 1995-yilda KO'K mahsuloti eksportining salmog'i 
mamlakat umumiy eksport hajmining 30%ni tashkil qilgan va 50 mlrd. AQSH 
dollariga etgan. Bunga katta bank kreditlari yordam bergan.
Kredit-pul siyosati shunday qurilganki, tijorat banklari o'z qarzlarining 
30% ini KO'Kga berishga majburlar. Mamlakatdagi kichik biznes 
federatsiyasi, KO'K banki, texnologiyalarni sug'urta qilish federatsiyasi, 
savdo va sanoat vazirligi KO'Kning rivojla-nishiga yordam beradi.
Sanoatni rivojlantirish siyosatining ajralmas qismi sifatida KO'K ning 
rivojlanishini qo'llab-quvvatlash siyosati sohasida yirik qonunchilik 
bazasi tashkil qilingan: KO'K ni rag'batlantirish haqidagi dikret (1966-y.), 
KO'Kning sub-kontraktli ishlarini rag'batlantirish haqidati qonun (1978- 
y.), faqat KO'K ishlab chiqara-digan tovariar ro'yxati (1982-y.), KO'K 
o'zaro yordam fondi haqidagi qoidalar (1984-y.), KO'K boshqaruv 
barqarorligi va boshqalar. Yordam, birinchi navbatda, yuqori eksport 
salohiyatiga ega bo'lgan korxonalarga ko'rsatiladi.

---

Gollandiya. Bu mamlakatda KO'K ni qo'llab-quvvatlash uchun 
ko'pgina tashkilotlar mavjud:
- KO'K uchun golland kengashi;
- KO'K masalalari bo'yicha tadqiqotlar va konsalting;
- KO'K uchun siyosatning qirollik federatsiyasi;
- ijtimoiy biznes tashkilotlari tarmoq xususiyatiari bo'yicha ish 
beruvchilar va xodimlaming hamkorligini ta’minlaydilar;
- savdo palatasi konsalting xizmatlari ko'rsatadi;
- KO'K instituti ishchi-xizmatchilami o'qitish, maslahat berish bilan 
shug'ullanadi;
- o'qish vaqtida shaxsiy korxonalarini ochgan talabalarga yordam 
ko'rsatish uchun «Mini-korxonalar fondi» tashkil qilingan;
- ikkita oliy o'quv yurti KO'K uchun mutaxassislami tayyorlaydi;
- kechqurunlari qatnash mumkin bo'lgan ko'pgina turli xil kurslar 
ishlaydi. Bularda ishni endi boshlovchilar shaxsiy ishni ochish, biznes- 
rejalar tuzish, maslahatlar va axborotlar olish maqsadida o'qishlari 
mumkin.
Fransiya. Tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlashning asosiy maqsadi -
bandlikning ko'payishi va raqobatbardoshlikning o'sishidir. Buning uchun 
quyidagilar qilinadi: to'g'ridan-to'g'ri yordam, axborotlarga kirish, ma’muriy 
to'siqlami kamaytirish, soliqlami kamaytirish va boshqalar. Fransiyada 
KO'K ni qo'llab-quvvatlash bo'yicha har xil tashkilotlar tashkil qilingan:
- KO'K konfederatsiyasi;
- savdo palatasi;
- hunarmandlik ishlari bo'yicha palata;
- qishloq xo'jaligi palatasi,
- investitsion xavf-xatarni sug'urtalashning franuuz jamiyati;
- biznesni tashkil qilish markazi va boshqalar.
Yuqorida ko'rsatib o'tilgan mamlakatlarda qo'llaniladigan kichik 
biznesni qo'llab-quvvatlash mexanizmlari faqat umumiy ko'rinishda bayon 
qilingan. 
Yordamning ayrim yo'nalishlarini aniqroq o'rganish va 
O'zbekiston iqtisodiyoti sharoitlarida ulardan foydalanish imkoniyatlarini 
belgilash kichik biznesni rivojlantirish uchun shubhasiz foyda keltirgan 
bo'lar edi.
Qisqa xulosalar
Tadbirkorlik deganda yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan 
mahsulot ishlab chiqarish (xizmatlar ko'rsatish) yo'li bilan tavakkal qilib,

---

o'z mulkiy javobgarligi asosida amalga oshiriladigan tashabbuskorlik 
faoliyati tushuniladi.
Tadbirkorlikning shakllanishi va rivojlanishi uchun iqtisodiy, siyosiy, 
ijtimoiy va huquqiy shart-sharoitlar yaratilgan bo'lishi lozim.
Tadbirkorlik 
ijtimoiy 
munosabatlar 
namoyon 
bo'lishining 
shakllaridan biri sifatida faqat jamiyatning salohiyatini oshirishga 
ko'maklashib qolmay, balki har qanday insonning qobiliyati va mahoratini 
namoyon etish uchun qulay zamin yaratadi, milliy boyliklarning 
ko'paytirish va jahon integratsiyalashuvi jarayonida milliy ruhni saqlab 
qolishga yordam beradi. Shuning uchun tadbirkorlikni rivojlantirish va 
uning huquqiy bazasini mustahkamlashga davlat tomonidan katta e’tibor 
berilmoqda.
Nazorat va muhokama uchun savollar
1. Tadbirkorlikning kelib chiqish tarixi va mohiyati to'g'risida 
gapirib bering.
2. O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatining rivojlanishi to'g'risida 
nimalar deya olasiz?
3. Kichik biznesni rivojlantirishning qanday afzalliklari mavjud?
4. Tadbirkorlik faoliyatining huquqiy asosini ta’minlovchi qanday 
qonunlami bilasiz? Izohlang.
5. Tadbirkorlik muhitiga qanday omillar ta’sir etadi?
6. Tadbirkorlik faoliyatini rivoj lantirishning maqsad va vazifalari 
nimalardan iborat?
7. Mulkchilik shakllariga ko'ra korxonalaming necha turi mavjud?
8. O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatini qo'llab-quvvatlash va 
rivojlantirish yo'nalishlarini ko'rsatib bering.
9. Davlatning kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish borasida 
qanday siyosati amalga oshiriladi?
Adabiyotlar
1. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini 
yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi: 2010-yilda 
mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011-yilga 
mo'ljallangan 
eng 
muhim 
ustuvor 
yo'nalishlarga 
bag'ishlangan 
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. 
-Т.: O'zbekiston, 2011.-48 b.
2. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlami yanada 
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi:

---

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 
qo'shma majlisidagi ma’ruzasi. -Т.: O'zbekiston, 2010. - 56 b.
3. 
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010-yil 28-iyuldagi 
"Ta’lim muassasalarining bitiruvchilarini tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish 
borasidagi qo'shimcha chora-tadbirlar"to'g'risidagi Farmoni. //Xalq so'zi, 
2010-yil, 29- iyul.
4 .O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 2010-yilda 
mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011-yilga 
mo'ljallangan 
eng 
muhim 
ustuvor 
yo'nalishlarga 
bag'ishlangan 
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi “Barcha 
reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz 
farovonligini oshirishga xizmat qiladi” mavzusidagi ma’ruzasini o'rganish 
bo'yicha O'quv-uslubiy majmua. -Т.: Iqtisodiyot, 2011. - 377 b.
5. Boltabayev M.R., Qosimova M.S., Ergashxodjayeva Sh.J., 
G'oyipnazarov B.K.,Samadov A.N., Xodjaev R.S. Kichik biznes va 
tadbirkorlik. -Т.: ADIB NASHRIYOTI, 2011. - 283 b.
6. Xodiyev B.Yu., Qosimova M.S., Samadov A.N. Kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlik. -Т.: TDIU, 2010. - 260 b.

---

2-bob. KICHIK BIZNES VA TADBIRKORLIK 
FAOLIYATINING TURLARI VA SHAKLLARI 
2.1. Tadbirkorlik faoliyatining turiari
Tadbirkorlik faoliyati turiari xilma-xildir. Faoliyat maqsadi, turi va 
yo'nalishlariga qarab tadbirkorlik faoliyatining ishlab chiqarish, tijorat, 
moliyaviy va konsalting turlarini ajratish mumkin.
Qayd etilgan ushbu tadbirkorlik faoliyatining har bir turi kichik 
turlarga bo'linadi. Mavjud tadbirkorlik faoliyati turlarini quyidagicha ifoda 
etish mumkin (2.1.1-rasm).