K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

YOQSH larini yashindan himoyalash. 
Bino va inshoatlar yoki ularning 
qismlari vazifasi va hududda joylashishiga ko’ra, yashin faoliyatining mutassilligi 
hamda yiliga bo’ladigan yashindan qutilgan shikastlanish miqdoriga, yashindan 
himoyalash qurilmasi toifasi va himoya zonasi turiga ko’ra muhofazalanishi kerak. 
Yashin himoya qurilmasiga talablar va yashin qaytargichlarni hamma zonasini 
aniqlash SN 305 me’yoriy hujjati bilan o’rnatiladi. 
Yashin qaytargich bilan uskunalanmagan bino va inshoatlarda yiliga 
kutiladigan yashindan shikastlanish miqdori N quyidagi formula bo’yicha 
hisoblanadi: 
N = (S+Gh) (L+Gh)∙n∙10
-6
 
 

---

129 
bunda: 
S, L
– planda turgan to’g’ri to’rtburchakli shaklga ega bo’lgan, yashin-dan 
himoyalanayotgan bino yoki inshoatning kengligi va uzunligi, m; 
h
– bino yoki inshootning eng katta balandligi, m; 
n
– bino yoki inshoat qurilgan joyda 1 km
2
; yer yuzasiga uriladigan o’rtacha 
yillik yashin soni, marta. 
1 km
2
ga yashin urishining o’rtacha yillik soni va momaqaldiroq faoliyatining 
mutassilligi 4.1 – jadvalda keltirilgan. 
4.1 – jadval 
Yashin urishining o’rtacha soni 
 
Momaqaldiroq 
faoliyatining 
muttasilligi soat/yil 
1 km
2
yer yuzasiga 
uriladigan yashinni 
o’rtacha yillik 
soni, n 
Momaqaldiroq 
faoliyatining 
muttasilligi, 
soat/yil 
1 km
2
yer yuzasiga 
uriladigan yashinni 
o’rtacha yillik 
soni, n 
10-20 
1 
60-80 
9 
20-40 
3 
80 va undan ko’p 
12 
40-60 
6 
- 
- 
Shakli murakkab bo’lgan bino va inshootlar uchun N hisoblanganda, S va L 
uchun bino rejasini to’liq qoplashi mumkin bo’lgan eng kichik to’g’ri to’rtburchak 
kengligi (S) va uzunligi (L) qabul qilinadi. 
Yashindan himoyalanayotgan bino va inshoatlarni bevosita yashin urishidan 
himoyalanishi, himoyalanayotgan ob’ektga alohida turuvchi sterjenli (metall 
tayoqcha) yoki trosli yashin qaytargichlar o’rnatilgan bo’lishi kerak. 
YOQSH bino va inshootlarini bevosita yashin urishidan muhofazalash 
quyidagi usullardan birida bajarilishi mumkin: 
-
SN 305 talablariga ko’ra himoya zonasini ta’minlovchi binolarda o’rnatilgan 
yoki alohida turuvchi izolyatsiyalanmagan temir tayoq (sterjenli) va trosli 
yashin qaytargichlar bilan: himoyalanayotgan binoga yoki inshoatga 
o’rnatganda har qaysi sterjen yashin qaytargichdan yoki har qaysi trosli yashin 
qaytargich ustunidan kamida ikkita tok tarmog’i o’tkazilgan bo’lishi kerak; 
-
o’zaro biriktirilgan yerga ulanishlardan foydalanilganda tok tarmog’i binoning 
qarama-qarshi tomonlari bo’yicha o’tkazilgan bo’lishi kerak; 
-
biroz masofaga cho’zilgan yerga ulanishlar va yerga ulanuvchi tok tarmoqli 
konturlardan foydalanilganda ham 25 m dan kam bo’lmagan masofada bino 
perimetri bo’yicha o’tkazilgan bo’lishi kerak; 
-
nometall tekis tomga yashin qabul qiluvchi to’rni qo’yish orqali yoki bino va 
inshoatning metall tomidan yashin qabul qilgich sifatida foydalanib, yashin 
qabul qiluvchi to’r diametri 6-8 mm li po’lat simdan ishlangan bo’lib, tomga 
bevosita yoki yonmaydigan isitgich qatlami yoki gidroizolyatsiya qatlami 

---

130 
ostiga qo’yilishi kerak, to’r kataklari maydoni 36 m
2
, to’r tugunlari 
payvandlanib ulangan bo’lishi kerak; 
-
bino yoki inshoat tomida joylashgan metall elementlar (quvurlar, shamollatish 
qurilmalari va h.k.) po’lat tom yoki yashin qabul qilgich to’ri bilan ulangan 
bo’lishi, binoning tomidan yuqoriga chiqib turgan nometall qismlari tom 
metalli yoki to’rga ulangan qo’shimcha yashin qaytargichlar bilan 
uskunalangan bo’lishi kerak. Yashin qabul qiluvchi to’r yoki tom metalli yerga 
ulanishlari bilan tok tarmoqlari bino perimetri bo’ylab kamida har 25 metrda 
o’tkazilgan bo’lishi kerak.