K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si



Download 2,13 Mb.
Pdf ko'rish
bet103/118
Sana28.09.2021
Hajmi2,13 Mb.
#187364
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   118
Bog'liq
Kimyoga oid atamalar etimologiyasi

Amfo- va amfi-   
Maktab darsliklaridayoq amfoterlik terminiga duch kelish mumkin. Bundagi amfo- old 
qo‘shimchasi yunonchadagi «har ikkalasi» degan ma’noni beradi; amphoteros esa «unisi ham, 
bunisi ham» degani bo‘ladi. Amfoter birikmalar ishqorda ham kislotada ham eriyveradi. Aynan 
shu old qo‘shimcha amfolitlar terminida ham mavjud. Amfolitlar – strukturasida ham asos va 
ham  kislota guruhlari mavjud  bo‘lgan molekulalar turkumidir. Termin  o‘zagi  –  yunonchada 
«erimoq» ma’nosini beruvchi lysis so‘zidan kelib chiqqan. Yana qator terminlarda siz amfi
old  qo‘shimchasiga  duch  kelishingiz  mumkin.  Bu  ham  yunon  tilidan  kelib  chiqqan  bo‘lib, 
amphi- yunonchada «har tarafdan», «hamma joyda» degan ma’noni beradi. Masalan, amfibol 
minerallari,  amfibinlar  nomli  alkaloidlar  guruhi;  amfifil  molekulalar  va  ho  kazolar  nomini 
bunga  misol  qilib  keltirish  mumkin.  Amfifillar  –  bir  vaqtning  o‘zida,  ham  gidrofil  va  ham 
gidrofob xossaga ega bo‘lgan molekulalardir. Siz bu old qo‘shimchani shuningdek, amfiteatr, 
amfibiya, amfibolizm singari terminlarda ham uchratasiz.  
Ansa-  
Bu lotincha ansa - «ilgak» so‘zidan olingan old qo‘shimcha bo‘lib, ansa-birikmalarda 
aromatik halqalar zanjir tarzida birikkan bo‘ladi. Tabiatda 17-hadli siklga ega antibiotik ansa-
birikma aniqlangan. Ularni ansamitsin deb nomlanadi.  
Anti-   
Mazkur old qo‘shimchani izohlashga hojat yo‘q deb o‘ylayman. U o‘ziga bog‘langan 
o‘zak so‘zning ziddini ifodalashga xizmat qiladi. Anti- yunon tilida «zid» degan so‘z bo‘lib, 
siz  uni  antibiotik,  antiaromatik,  antigen,  antidepressant,  antidetonator,  antidot,  antiseptik, 
antistatika, antiferromagnetiklar singari terminlarda uchratishingiz mumkin.  


93 
 
Apo-  
Yunon tilida  apo- old  qo‘shimchasi  «olisda»  degan  ma’noni  beradi; lekin, fanda, bu 
qo‘shimcha bilan biror terminga inkor ma’nosi bag‘ishlanadi, yoki, biror narsaning yo‘qligini, 
mavjud emasligini anglatadi. Astronomiyada apogey degani – tabiiy yoki sun’iy yo‘ldoshning 
o‘z orbitasi bo‘ylab harakati davomida, Yerdan eng olisda joylashadigan nuqtasiga aytiladi. 
Kimyoda esa bu old qo‘shimcha bilan odatda, molekuladagi uglerod tarkibining nisbatan sodda 
ko‘rinishga 
qisqarganligini 
bildiradi. 
Masalan, 
apoatropin 
molekulasida, 
atropin 
molekulasidan farqli o‘laroq, yoki ikkita vodorod atomi, yoki, bitta kislorod molekulasi kam 
bo‘ladi.  Kodein  va  apokodein,  morfin  va  apomorfin  haqida  ham  shunday  deyish  mumkin. 
Kamfora  molekulasiga  nisbatan,  apokamforada  butun  boshli  bitta metil  guruhi  kam  bo‘ladi. 
Apoproteinlar esa qisqartirilgan oqsillardir.  
Atsi-  
Lotin  tilida  kislotani  acidum  deyiladi.  Atsi-  oldi  qo‘shimchasi  shundan  olingan  va  u 
nitrobirikmalarning kislotaviy tautometrik shakli RCH=N
+
O

(OH) ni ifodalaydi. Misol uchun, 
atsibirikmalar termini, yoki, atsiklovir dorisining nomini esga olish mumkin.  
Bi- va Di-  
Mazkur old qo‘shimchalar lotincha bis – «ikki marta», hamda, yunoncha dyo - «ikkita» 
so‘zlaridan  kelib  chiqqan.  Bu  ikkala  old  qo‘shimcha  odatda  sinonim  sifatida  ishlatiladi  va 
ikkita bir xil radikal ifodalangan terminlarda qo‘llanadi. Masalan, bifenil va difenil singari. 

Download 2,13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish