K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

13.5.Xususiy kapital to‘g‘risida hisobotni tuzish

Xususiy kapital to‘g‘risida hisobotning (5-son shakl) asosiy maqsadi bo‘lib korxonaning xususiy kapitalining holati va harakati to‘g‘risida yig‘ma ma’lumotlarni aks ettirish hisoblanadi. Hisobot to‘qqizta ustunchadan iborot bo‘lib, uning 1 va 2-ustunlarida hisobotning ko‘rsatkichlari va ularga birkitilgan satrlarning raqamlari ko‘rsatiladi. Hisobotning 3-8 ustunlari xususiy kapitalning alohida turlarining holati va harakatiga doir ma’lumotlarni aks ettirishga mo‘ljallangan, jumladan:

3-ustun “Ustav kapitali”;

4-ustun “Qo‘shilgan kapital”;

5-ustun “Rezerv kapitali”;
6-ustun “Taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar)”;
7-ustun “Sotib olingan xususiy aksiyalar”;
8-ustun “Maqsadli tushumlar va boshqalar”;
9-ustun “Jami” .

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

225

Hisobotning har bir satrida xususiy kapitalning holati, ko‘payishi va

kamayishi , shuningdek turli boshqa ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Ushbu ma’lumotlar xususiy kapitalning elementlarini hisobi uchun mo‘ljallangan schyotlardan (8300, 8400, 8500, 8600,8700,8800) olinadi, jumladan:

Satr	Ko‘rsatkichlar nomi	Satrni to‘ldirish tartibi
010	Yil boshiga qoldiq	8300, 8400, 8500, 8600,8700,8800-
		schyotlarning bosh qoldig‘i
		yoziladi
020	Qimmatli qog‘ozlar emissiyasi	Aksiyalarni chiqarilishi va sotilishi
		natijasida ustav kapitali va
		qo‘shilgan kapitalni ko‘payishi
		mos ravishda 3 va 4- ustunchalarda
		aks ettiriladi
030	Uzoq muddatli aktivlarni qayta	Korxona mulkini qayta baholash
	baholash	natijasida vujudga kelgan rezerv
		kapitali summasi 5-ustunchada
		ko‘rsatiladi
040	Ustav kapitalini shakllantirishda	Chet el investorlarining ustav
	paydo bo‘lgan valyuta kursi	kapitaliga kiritgan badallari
	farqlari	bo‘yicha vujudga kelgan qo‘shilgan
		kapital summasi 4-ustunchada aks
		ettiriladi
050	Rezerv kapitaliga ajratma	Hisobot yilning sof
		taqsimlanmagan foydasidan rezerv
		kapitaliga ajratma summasi 5-
		ustunchada (+) belgisi bilan va 6-
		ustunchada (-) belgisi bilan
		ko‘rsatiladi
060	Joriy yilning taqsimlanmagan	Moliyaviy natijalar to‘g‘risida
	foydasi (zarari)	hisobotning eng oxirgi satrida
		ko‘rsatilgan sof foydasi
		(qoplanmagan zarari) 6-
		ustunchada aks ettiriladi
		( qoplanmagan zarar summasi
		ushbu ustunchada (-) belgi bilan )
070	Tekinga olingan mol-mulk	Yuqori tashkilotdan olingan va
		rezerv kapitaliga kiritilgan mol-
		mulk summasi 5-ustunchada
		ko‘rsatiladi
080	Maqsadli foydalanish uchun	Turli maqsadlarda olingan grantlar,
	olingan mablag‘lar	davlat subsidiyalari, davlat
		yordamlari, soliqlar bo‘yicha
		imtiyozlar va boshqa maqsadli
		tushumlarning summasi 8-
		ustunchada aks ettiriladi
090	To‘langan dividendlar	Hisoblangan dividendlar summasi

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

226

		6- ustunchada (-) belgisi bilan aks
		ettiriladi
100	Xususiy kapital shakllanishining	Xususiy kapital elementlarining
	boshqa manbalari	boshqa manbalar evaziga ko‘payish
		summalari mos ravishda 1-8 –
		ustunchalarda ko‘rsatiladi(
		kamayish summasi (-) belgi bilan )
110	Yil oxiridagi qoldiq	8300, 8400, 8500, 8600,8700,8800-
		schyotlarning yil oxiridagi
		qoldig‘i ko‘rsatiladi
120	Xususiy kapitalning ko‘payishi	Xususiy kapitalni hisobot yilining
	(+) yoki kamayishi (-)	boshiga nisbatan hisobot yilining
		oxirida oshgan yoki kamaygan
		summalari mos ustunchalarda aks
		ettiriladi
130	Chiqarilgan aksiyalar soni, dona	Hisobotning 9-ustunchasida
		ma’lumot tariqasida ko‘rsatiladi
131	Shu jumladan imtiyozli aksiyalar	Hisobotning 9-ustunchasida
	soni	ma’lumot tariqasida ko‘rsatiladi
132	Shu jumladan oddiy aksiyalar	Hisobotning 9-ustunchasida
	soni	ma’lumot tariqasida ko‘rsatiladi
140	Aksiyaning nominal qiymati	Hisobotning 9-ustunchasida
		ma’lumot tariqasida ko‘rsatiladi
150	Muomaladagi aksiyalar soni,	Hisobotning 9-ustunchasida
	dona	ma’lumot tariqasida ko‘rsatiladi
151	Shu jumladan imtiyozli aksiyalar	Hisobotning 9-ustunchasida
	soni	ma’lumot tariqasida ko‘rsatiladi
152	Shu jumladan oddiy aksiyalar	Hisobotning 9-ustunchasida
	soni	ma’lumot tariqasida ko‘rsatiladi

13.6. Moliyaviy hisobotga kiritilgan ma’lumotnoma, tushuntirish xati va ilovalar
Korxonalarning moliyaviy hisoboti o‘z ichiga “Debitorlik va kreditorlik qarzlar haqida ma’lumotnoma” (2a- shakl), shuningdek tushuntirish xati va ilovalarni ham oladi.


Debitorlik va kreditorlik qarzlar haqida ma’lumotnoma (2a- shakl) ning asosiy maqsadi bo‘lib korxonaning hisobot davri oxiriga bo‘lgan debitorlik va kreditorlik qarzlari to‘g‘risida ma’lumotlarni turli belgilari bo‘yicha guruhlab ko‘rsatish hisoblanadi. Ma’lumotnoma 12 ta ustunchadan iborot bo‘lib, uning 1-va 2- ustunchalarida tartib raqami, debitorlar va kreditorlarning nomi, 3- ustunchada jami umumiy qarzlar, 4-ustunchada jami qarzlarning muddati o‘tgani ko‘rsatiladi. Ma’lumotnomaning 5-12 – ustunchalari korxonaga taalluqli bo‘lmagan sabablar bo‘yicha vujudga kelgan qarzlar to‘g‘risida axborotlarni berishga mo‘ljallangan, jumladan, 5- va 6- ustunchalarda bunday

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

227

qarzlarning mos ravishda jami va muddati o‘tgan summasi, 7- va 8- ustunchalarda xukumat qaroriga asosan oldindan xaq to‘lamay jo‘natilgan (olingan) mahsulotlar bo‘yicha qarzlarning mos ravishda jami va muddati o‘tgan summasi, 9-va 10-ustunchalarda davlat resurslari va jamg‘armalaridan ko‘zga tutilgan xom-ashyo va materiallar bo‘yicha o‘tqazilgan bank to‘lovlarining mos ravishda jami va muddati o‘tgan summasi, 11- ustunchada xukumat qarori bo‘yicha kechiktirilgan qarzlar, 12-ustunchada qonunchilikga muvofiq qilingan da’volar bo‘yicha sud jarayonida ko‘rib chiqilayotgan yoki xo‘jalik sudi tomonidan kreditorlardan o‘ndirish to‘g‘risida qaror chiqqan qarzlar summasi ko‘rsatiladi.

Ma’lumotnomaning satrlarini to‘ldirishda quyidagi ketma-ketlikga amal qilinishi lozim. Oldin barcha debitorlik qarzlar, keyin esa barcha kreditorlik qarzlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Chunonchi, debitorlar va kreditorlarning qarzlari respublika ichidagi qarzlar, ichki idoraviy qarzlar va respublikadan tashqaridagi qarzlar guruhlari bo‘yicha tasniflangan holda ko‘rsatiladi. Ma’lumotnomada ko‘rsatilgan debitorlik qarzlarning umumiy summasi buxgalteriya balansining 110 va 210- satrlaridagi summaga (alohida bo‘linmalarning qarzlaridan tashqari), shuningdek kreditorlik qarzlarning umumiy summasi buxgalteriya balansining 491 va 601-satrlaridagi summaga mos kelishi shart.

Moliviy hisobotga uning u yoki bu ko‘rsatkichlarini tasniflovchi analitik jadvallar, shuningdek korxona moliviy-xo‘jalik faoliyatining ayrim jixatlari bo‘yicha tushuntirish xati ilova qilinadi. Asosiy analitik jadvallar bo‘lib, masalan, soliq solish bazasiga qayta qo‘shiladigan harajatlar ro‘yxati, soliq bo‘yicha imtiyozlar hisob –kitobi, imtiyozlarni ishlatilishi, foydani taqsimlash hisob-kitobi va boshqalar hisoblanadi.

Moliyaviy hisobotga yozilgan tushuntirish xatida korxonaning hisob siyosatidagi o‘zgarishlarning sabablari, moliyaviy-xo‘jalik faoliyatida mavjud salbiy jihatlar, jumladan xo‘jalik faoliyatini zarar bilan yakunlashga olib kelgan sabablar ochib beriladi. Bunday tushuntirishlar moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilarni qo‘shimcha ma’lumotlar bilan ta’minlashda, shuningdek hisobot asosida to‘g‘ri qarorlar qabul qilinishida katta ahamiyat kasb etadi.