K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

15-chizma. Auditning predmetini tashkil qiluvchi ob’ektlar

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

243
Audit fan sifatida «Moliyaviy hisob», «Boshqaruv hisobi», «Tarmoqlarda buxgalteriya hisobi», «Moliyaviy tahlil», «Boshqaruv tahlili», «Moliya», «Soliq va soliq solish» va shu kabi korxonalarning moliyaviy xo‘jalik faoliyatini turli jabxalarini o‘rganuvchi barcha boshqa iqtisodiy fanlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Ushbu fanlar beruvchi iqtisodiy bilimlarsiz, bir tomondan, audit fanining mohiyatini to‘liq tushunib bo‘lmaydi, ikkinchi tomondan auditni amaliy faoliyat sifatida o‘tqazib bo‘lmaydi. Bilimdan auditor bo‘lish ushbu tizim xodimlaridan barcha iqtisodiy bilimlar sohalarini nazariy asoslarini, shuningdek amaliy ko‘nikmalarini chuqur bilishni ta’qazo etadi.


14.3. Auditning metodi va unda qo‘llaniladigan usullar

Audit tekshirish ob’ektlarini makon va zamonda mavjudligiga, ularni doimiy rivojlanish dialektikasiga asoslanadi. Aynan shunday yondashish auditning faoliyat va fan sifatidagi metodini tashkil etadi.

Audit metodining mohiyati uning ob’ektlarini aks ettirish va o‘rganishda qo‘llaniladigan usullarning mazmunida o‘zining yorqin aksini topadi. Bunday usullar bo‘lib, jumladan, quyidagilar hisoblanadi (16-chizmaga qarang)

			Auditning usullari
				· Hujjatlashtirish
				· Inventarizatsiya
	Buxgalteriya
				· Baholash
	hisobi va sud			· Kalkulyatsiya
	ekspertizasi			· Schyotlar
	usullari			· Ikki yoqlama yozuv
				· Balans
				· Hisobot
				· Sud-buxgalteriya ekspertizasi

Tahlil va

matematik-

statistika usullari

Guruhlash usullari

Indeks usuli

Jadval usuli
Zanjirli almashtirish usuli
· Tanlov usullari
Anketa usuli
Xronmetraj
Test usuli
Matematik dasturlash usuli

16-chizma. Auditda qo‘llaniladigan usullar.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

244

16-chizmadan ko‘rinib turibdiki, auditorlar auditorlik tekshiruvini o‘tqazishda buxgalteriya hisobida keng qo‘llaniladigan usullardan to‘lig‘icha foydalanadilar. Ushbu usullarning mohiyati kitobning 2-bobida ochib berilgan. Audit o‘tqazishda buxgalteriya hisobi hujjatlarining va ulardagi yozuvlarning haqqoniyligini (misol uchun, imzolarning haqqoniyligi, hujjatlarni kimning xusnixati bilan to‘ldirilganligi va shu kabilarni) aniqlash zaruriyatlari tug‘ilishi mumkin. Bunday hollarda hujjatlar sud-buxgalteriya ekspertizasi orqali tekshirtiriladi.

Auditorlar tekshirish davomida tegishli isbotlarni yig‘ish va jamlash uchun tanlab tekshirish, test, xronometraj, jadvallar tuzish va shu kabi boshqa taxlil va matematik-statistika usullaridan keng foydalanadilar.

O‘z-o‘zini sinash uchun test savol-javoblari 1.Quyidagilarning qaysi biri to‘g‘ri

audit buxgalteriya hisobining davomi

audit buxgalteriya hisobining dastlabki bosqichi

audit moliyaviy hisobotga baho berish usuli

audit balans va hisobotning boshqa shakllarini tuzish usuli

2.Quyidagilarning qaysi biri to‘g‘ri

audit jismoniy shaxslar faoliyati

audit xususiy tadbirkorning faoliyati

audit maxsus litsenziyaga ega auditorlik tashkilotining faoliyati

audit buxgalterlik firmasining faoliyati

3.Ish haqini to‘g‘ri hisoblanganligi va undan ushlanmalarni tekshirish

komplek audit hisoblanadi

tematik audit hisoblanadi

boshqaruv auditi hisoblanadi

moliyaviy audit hisoblanadi

4.Quyidagilarni qaysi biri auditorlik tashkilotining faoliyatiga taalluqli emas?

debitorlarning qarzlarini o‘ndirib berish

xodimlarga ish haqi hisoblab berish

qurilish ob’ekti loyihasini tayyorlab berish

aksiyalar ga dividend hisoblab berishsoni

Prokuratura buyurtmasi bilan o‘tqazilgan audit haqini to‘laydi

audit o‘tqazilgan korxona

prokuratura

auditorlik firmasi

auditorlar

Auditning ob’ekti hisoblanmaydi a) pul kirimlari

b) pul chiqimlari v) soliq to‘lovlari

g) soliq organining qarori

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

245

7. Auditorlik tekshiruvidan majburiy o‘tadi

qo‘shma korxona

xususiy korxona

davlat korxonasi

xorijiy xususiy korxona

Ko‘p sonli schyot-fakturalar

yalpi tekshiriladi

tanlab tekshiriladi

yoppasiga ekspertiza qilinadi

umuman tekshirilishi shart emas

Bob mavzularini mustaqil o‘rganish uchun tavsiya etiladigan me’yoriy