K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

Kelgusida yuz beradigan va buxgalteriya balansini tuzish sanasida mavjud bo‘lgan hodisalar -ushbu hodisalarning natijalari (foyda yoki zararlar) moliyaviy hisobotda hisoblash tamoyiliga muvofiq ularni yuz berish ehtimoli, summasini aniq topish imkonini borligiga qarab aks ettiriladi. Jumladan, zararlar hisoblash tamoyili va yuqorida keltirilgan yuz berish ehtimoli va zarar summasini real aniqlash imkoniyatlari mezonlariga ko‘ra hisobotda quyidagi tartibda aks ettiriladi:

Kutilmagan holatni yuz	Kutilmagan holat		Kutilmagan holat
berish ehtimoli	bo‘yicha summa aniq		bo‘yicha summa aniq
			emas
Ehtimoli bor	Zarar va	majburiyatlar	Zarar va majburiyatlar
	hisoblanadi	va moliyaviy	hisoblanmaydi, moliyaviy
	hisobotga kiritiladi		hisobotga kiritilmaydi,
			lekinda tushuntirish xatida
			sabablari va kutilayotgan
			oqibatlari ochib beriladi
Ehtimoli yo‘q	Hisoblash ham, ochib berish		ham talab qilinmaydi

Moliyaviy hisobotni tuzish davrida mavjud bo‘lgan kutilmagan holatlar bo‘yicha foyda moliyaviy hisobotda quyidagi tartibda aks ettiriladi:

Kutilmagan holatni yuz	Kutilmagan holat	Kutilmagan holat
berish ehtimoli	bo‘yicha summa aniq	bo‘yicha summa aniq
		emas
Ehtimoli bor	Foyda hisoblanmaydi,	Hisoblash ham, ochib

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

233

	tushuntirish xatida vujudga	berish ham talab
	kelish ehtimolini borligi	qilinmaydi
	ko‘rsatiladi
Ehtimoli yo‘q	Hisoblash ham, ochib berish	ham talab qilinmaydi

Kelgusida yuz beradigan va buxgalteriya balansini tuzish sanasida mavjud bo‘lmagan hodisalar – ushbu hodisalar va ulardan kutilayotgan natijalar (foyda yoki zararlar) moliyaviy hisobotga va unga ilova qilinadigan tushuntirish xatiga umuman aloqador hisoblanmaydi. Shuning uchun ular hisobotda va unga ilova qilingan tushuntirish xatida umuman aks ettirilmaydi.

Moliyaviy hisobotda uni rasmiy e’lon qilgan sanadan keyin aniqlangan va o‘tgan hisobot davriga taalluqli bo‘lgan, lekinda moliyaviy hisobotda aks ettirilmayin qolingan hodisalar kutilmagan holatlar va hodisalar hisoblanmaydi. Bunga misol qilib, qaysi bir schyot-faktura summasini daromadga olinmaganligi, harajatlarni noto‘g‘ri hisoblanganligi va bularning natijasida moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlarida xatoliklarga yo‘l qo‘yilganligini aytish mumkin. Soliq Kodeksiga muvofiq soliq tekshiruviga qadar korxonaning o‘zi tomonidan o‘tgan hisobot yillar bo‘yicha topilgan xatolarni tuzatilishi va soliq idorasiga qayta hisob-kitoblarni topshirilishi moliyaviy jazolarga (penya hisoblashdan tashqari) tortilmaydi.O‘tgan yillarda yo‘l qo‘yilgan xatolarni korxonalar nafaqat o‘zlarining kuchlari bilan, balkim mustaqil auditorlik tashkilotlarini shartnoma asosida jalb etish va auditorlik tekshiruvini o‘tqazish orqali ham amalga oshirishlari mumkin.

O‘z-o‘zini sinash uchun test savol-javoblari
1.Quyidagilarning qaysi biri to‘g‘ri

Balans analitik hisob ma’lumotlari asosida tuziladi

Balans bosh kitob ma’lumotlari asosida tuziladi

v) Balans daromad va harajatlarni aniqlash uchun tuziladi
g) Balans moliyaviy hisobotning boshqa shakllari asosida tuziladi


2.Quyidagilarning qaysi biri to‘g‘ri

Sof tushum balansda ko‘rsatiladi

Sof tushum pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobotda ko‘rsatiladi

Sof tushum moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisotda ko‘rsatiladi

Sof tushum xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobotda ko‘rsatiladi

3.Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot

Balansdan tashqari schyotlar ma’lumotlari asosida to‘ldiriladi

Tranzit schyotlar ma’lumotlari asosida to‘ldiriladi

Doimiy schyotlar ma’lumotlari asosida to‘ldiriladi

Barcha schyotlar ma’lumotlari asosida to‘ldiriladi

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

234