К. Абдуназаров, А. Зайнуддинов умумий ер

Гидросфера 
Дунё океани 
сувлари 
Қуруқлик 
сувлари 
Ти
нч ок
еа
ни
 
А
тл
ан
ти
к
а 
ок
еа
н
и
 
океа
ни
 
Ҳин
д 
океа
ни
 
Шим
оли
й м
уз
 
океа
ни
 
Ер усти сувлари 
Ер ости сувлари 
С
ую
қ
 ер 
ос
ти
 
су
вл
ари
 
Кў
п
 й
и
л
л
и
к
 
му
зл
о
š
л
ар
 
Денгизлар 
Қўлтиқлар 
Бўғозлар 
Д
арёла
р 
К
ўлл
ар
 
Му
зли
клар
 
Ботқоқ
ли
к
лар
 

---

100 
4. 
Тупроқдаги нам 
82,0 
16,5 
0,001 
0,05 
5. 
Музликлар ва доимий 
қорлар 
16,2 
24064 
1,74 
68,7 
6. 
Ер ости музлари 
21,0 
300 
0,022 
0,86 
7. 
Кўл сувлари 
чучук кўл сувлари 
1,24 
91,0 
0,007 
0,26 
шўр кўл сувлари 
0,82 
85,4 
0,006 
- 
8. 
Ботқоқ сувлари 
2,68 
11,5 
0,0008 
0,03 
9. 
Дарё сувлари 
148,8 
2,1 
0,0002 
0,006 
10 
Атмосферадаги сув 
510,0 
12,9 
0,001 
0,04 
11 
Организмдаги сувлар 
1,1 
0,0001 
0,003 
12 
Сувнинг умумий 
заҳирараси 
1385984,
6 
100,0 
13 
Чучук сув заҳираси 
35029,2 
2,53 
100 
 
Чучук сувларнинг умумий ҳажми жаҳон сув заҳирасининг 2,53%ини 
ташкил қилар экан. Қолган сувлар эса ичишга яроқсиз бўлган шўр 
сувлардир. 
Кўп олимлар гидросферага атмосферадаги ва организмдаги сувларни 
ҳам қўшишади, аммо уларнинг миқдори жуда ҳам кичикдир. Масалан, 
атмосферадаги сувлар жаҳон сув заҳирасининг 0,001% ини, чучук 
сувларнинг эса 0,04% ини ташкил қилади (3-жадвал).
Сув –Ер шарида энг кўп тарқалган минерал. У водород билан 
кислороднинг энг оддий (Н
2
О) бирикмаси бўлиб, ўзига хос хусусиятларга 
эга. Сув молекулалари тез ҳаракат қилганлиги сабабли муз О
0
Сда эрийди, 
сув эса 100
0
да қайнайди. Шу сабабли у географик қобиқда уч ҳолатда –
суюқ, қаттиқ ва буғ ҳолида учраб, бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга осон ўтиб 
туради. Бу эса сувнинг турли ҳолатда ва жуда кенг тарқалишига ҳамда 
бошқа табиат бирликлари билан хилма –хил ўзаро алоқада бўлишига 
имкон беради. 
Сув табиатдаги ҳақиқий ҳаракатчан жисмлар қаторига киради. У 
оғирлик кучи таъсирига қарамай, турли йўналишда ҳаракат қилади. 
Осмотик босим туфайли сув ва унда эриган моддалар ҳатто органик 
тўсиқлардан ҳам ўтади. Сув буғи мантиядан Ер пўстига ўтади ва унинг 
юзасига чиқади. Сувнинг кўп қисми Ер юзаси ва пўстида тўпланиб, 
гидросферани ташкил қилади. Сув тропосферанинг ҳамма қисмида 
учрайди. Сув ўта ҳаракатчан бўлганлигидан модда ва энергия ташувчи 
қудратли воситадир. Сув Ер пўстида жуда кўп моддаларни бир жойдан 
иккинчи жойга кўчириб юради. 
Сувнинг зичлиги ҳароратга боғлиқ равишда ўзгаради. Барча жисмлар 
суюқ ҳолатдан қаттиқ ҳолатга ўтганда зичлашади, муз эса сувдан енгил. 
Музнинг тетраэдрик тузилиши бошқа жисмларга қараганда ғовак, бу эса 

---

101 
ёнма-ён жойлашган водород молекулаларининг ўзаро бўш боғланганлиги 
сабаблидир. Муз енгиллиги сабабли сув ҳавзалари юзасида чўкмай туради 
ва иссиқликни ёмон ўтказиши туфайли пастки қисмларидаги сувларни 
музлашига йўл қўймайди ва организмларни кирилиб кетишидан сақлайди. 
Сув +4
0
Сда энг зич бўлади. Шу сабабли сув ҳавзаларининг чуқур қисмида 
ҳарорати +4
0
С га тенг бўлган зич сув тўпланиб қолади. Бу эса гидросфера 
ҳаётида жуда муҳим роль ўйнайди. Баланд тоғларда ва қутбий ўлкаларда 
қор ва муз қоплами тупроқнинг музлашига йўл қўймайди ва 
мавжудотларни музлаб қолишдан сақлайди. Сувнинг эритувчанлик 
хоссаси географик қобиқдаги моддалар алмашинуви, яъни ҳаётни 
мавжудлигини таъминлайди.