К. Абдуназаров, А. Зайнуддинов умумий ер

2.3.2. Ернинг суткалик ҳаракати 
Ер ўз ўқи атрофида ғарбдан шарққа томон соат стрелкасига қарши 
томонга қараб ҳаракат қилади. Ер бир текисда айланади. Ер ўз ўқи 
атрофида 23 соат 56 минут 4 секундда бир марта айланиб чиқади. 
Ер айланишининг бурчак тезлиги, яъни ер юзасидаги бирор 
нуқтанинг ҳар қандай муайян вақт давомида айланиш бурчаги ҳамма 
кенгликлар учун бир хилдир. Нуқта бир соат давомида 360
0
:24 соат=15
0
йўл босади. 
Секундига метр ҳисобидаги тезлик кенгликларга қараб ўзгаради. Бу 
тезлик экваторда 464 метрга тенг.
Ернинг суткалик айланишининг энг муҳим географик оқибатлари 
қуйидагилар: 
- кун билан туннинг алмашиб туриши, бунинг натижасида Ернинг 
ландшафт қобиғи ҳаётида ва ундаги жараёнларда суткалик ритм вужудга 
келади; 
-айни бир вақтда Ердаги турли меридианларнинг маҳалий вақти 
турлича бўлади; 
-горизонтал ҳаракат қиладиган ҳамма жисмлар ернинг суткалик 
айланиши натижасида шимолий ярим шарда ўнгга, жанубий ярим шарда 
чапга бурилади. Ер айланишининг бурувчи кучи (Кориолис) ҳаво 
массаларининг, денгиз оқимларининг, дарёларнинг йўналишига таъсир 
этади; 
-Ернинг ўз ўқи атрофида айланиши натижасида 2 та доимий нуқта – 
қутблар ҳосил бўлади. Бу ҳол шарда координаталар тўрини яратишга, яъни 
меридианлар, параллеллар ва экваторни ўтказишга имкон беради. 
Қутбларни туташтирувчи чизиқлар меридианлар деб аталади. Меридиан 
текислиги горизонт текислигига тик бўлади. Бу иккала текислик кесишган 
чизиқ, туш чизиғи дейилади. Бош меридиандан берилган нуқтагача бўлган 
даража ҳисобидаги масофа географик узунлик деб аталади. Экватордан 
берилган нуқтагача бўлган меридиан ёйининг узунлиги географик кенглик 
деб аталади; 

---

40 
-Ернинг ўз ўқи атрофида айланиши асосий вақт бирлиги бўлган 
суткани ҳосил қилади.